Rumex crispus (Kıvırcık labada)

Tanımı

Genellikle 1 ila 2,5 metre büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Kök büyük, sarı ve çatallı bir kazık halindedir. Gövde dik ve sağlam olup genellikle kırmızı ve çiçeklere kadar dalsızdır. Alt yapraklar 6 ila 26 cm uzunluğunda, 5 ila 14 cm genişliğinde, mızraksı ya da dikdörtgensi, tabanda daralıcı ya da zaman zaman yüreksi ve kenarları dalgalı ya da kıvrıktır. Üst yapraklar şeritsi ve sivri uçludur. Okrea 1 ila 2 cm uzunluğunda, çizgili ve düzdür. Çiçekler salkım halinde dallanmış gövdenin üzerindedir. İç tepaller genişçe yumurtamsı üçgensi ila yüreksi ve ağsıdır. Ercik altı adettir. Kapçıklar parlak, kahverengi ve çanakta kaplanmış halindedir. Bu zarf sayesinde tohumlar su üzerinde kalır ya da hayvanların yünlerine tutunarak dağılır. Dilimizde kıvırcık labada, evelik ve sığırkuyruğu adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri

Rumex crispus doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. Sulak alanlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Harita | Alttürler | Sinonimler | Herbaryum

Etimoloji

Cins adı Latince kuzukulağı anlamına gelir. Muhtemelen Latince emmek anlamına gelen “rumo” kelimesinden türemiştir. Yaprakları emilerek susuzluk giderici olarak kullanılır. Cinsin Türkçe adı olan labadanın Theophrastus’un Rumex patientia’yı tanımlamak için kullandığı lapathos (λάπαθος) kelimesinden gelmesi muhtemeldir. Epitet Latince kıvırcık anlamına gelir. Türün yaprak yapısına işaret eder. Özgün tanımda bu “foliis lanceolatis undulatis acutis” olarak belirtilmiştir. İkili adlandırmadan önce bitkinin adı “Lapathum acutum crispum”dur.

Kullanımı

Yapraklar oksalik asit içerir ve çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Tüketilmeden önce birkaç defa suyu değiştirilerek kaynatılması önerilmiştir. Olgun bireylerin tadı acıdır ve tüketime uygun değildir. A ve C vitamini ile demir ve potasyum bakımından zengindir. Tohumları kurutularak yenilmektedir. Yapraklar salata ve çorbalara eklenmektedir. Gövdelerin kabuğu soyulduktan sonra çiğ ya da pişirilerek tüketilmiştir. Tohumları kavrularak kahve ikamesi olarak içilmiştir. Yüksek oranda tüketilmesinin kalsiyum gibi birçok mineralin eksikliğine neden olabileceği rapor edilmiştir. Romatizma, artrit, gut, böbrek taşı veya aşırı asitlik eğilimi olanlar uzak durmalıdır. Aşırı tüketiminin idrar yolu sorunlarına yol açabileceği belirtilmiştir. Emzirme döneminde tüketilmesi önerilmemektedir.

Hafif ve güvenli bir laksatiftir. Kabızlık tedavisinde yararlıdır. Çeşitli cilt problemlerinin tedavisinde yararlıdır. İskorbüt vakalarında önerilmiştir. Kök değiştirici, büzücü, safra söktürücü, yatıştırıcı, müshil ve hafif toniktir. Kabızlık, ishal, kazık, akciğer kanaması, çeşitli kan şikayetleri ve ayrıca kronik cilt hastalıklarının tedavisinde dahili olarak kullanılmıştır. Anemi tedavisinde etkilidir. Tohumlarına ishal vakalarında başvurulmuştur. Kökünden sarı, yeşil ve kahverengi boya elde edilmiştir.