Türk Uygarlığındaki yeri
Haşîşe el-zücâc (حشيشة الزجاج), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır, cam otu anlamına gelir, bitkinin camları parlatmak için kullanılmasına işaret eder. Bu bağlamda bitki için sırça otı (صرچه اوتى) adı da kullanılmıştır.
Galen, camları temizlemek için kullanıldığını; Dioscorides, cilt hastalıkları, gut, öksürük, bademcik iltihabı, kulak ağrısı, zührevi siğiller ve ödem vakalarında kullanıldığını, iltihap giderici olarak yararlanıldığını; Gâfikî ve İbni Sînâ, cilt hastalıkları tedavisinde kullanıldığını ve
cam eşyaları temizlemek için uygulandığını kaydetmiştir. Bitki Anadolu’da, kulak ağrısı, boğaz şişi, hemoroid, yanık, gut ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılmıştır.
İbn-i Şerîf adını vermeden “Duvar diplerinde biter küçük otcağızdır. Reyhâna benzer. Kaftana ve giyeceğe yapışır. Yumuşak yaprakları olur. Eski duvar diplerinde ve burçlarda biter” cümleleri ile tanımladığı bitkinin kadın hastalıklarında kullanıldığını yazmıştır Başka bir bölümde ise bitkinin Türkçe adının yapışak (یاپیشق) olduğunu, duvarlarda yetiştiğini,
yapraklarının yumuşak olduğunu, giysilere yapıştığını ve cilt hastalıklarında kullanıldığını aktarmıştır. Akşemseddin ise baş ağrısı için bitkiyi önermiştir. Özellikle İbn-i Şerîf, zaman zaman bitkilere dair yukarıya aldığımıza benzer bilimsel betiklere yer vermiştir. Bu betikler, Türk bitkibilimi için öncü metinlerdir ve çok kıymetlidir.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.372-373.
Tarihi
Saçak ve duvarlarda büyür. Gövde kırmızımsıdır. Yaprakları Mercurialis yapraklarına benzer. Meyveleri dikenli olup giysilere yapışır. Yapraklar yılancık, nasır, iltihap ve şişliklere sarılır. Suyu ak kurşunla sürülürse zona ve yılancığa iyi gelir. Kına ya da keçiyağı ile gut vakalarında kullanılır. Suyu yutulduğunda kronik öksürüğe yararlıdır. Bademcik iltihabı için etkili bir gargaradır. Gül merhemi ile kulak ağrısını gidermek için damlatılır. DI 4-85.
Helxine ve keklikler tarafından sevilmesi nedeniyle perdicium adları ile bilinir. Yaprakları Plantago ve Marrubium yapraklarını andırır, gövdeler narin ve sıkışıktır. Meyveler Lappa meyvelerine benzer, helxine (sürünen) adını giysilere yapışmasından almıştır. Yünleri boyamak için kullanılır, yılancık, tümör, yanık ve apselerin tedavisinde kullanılır. Ak kurşunla alınan suyu ilthaplı tümörler, boğaz şişliği ve kronik öksürük için şifadır. Bademcik gibi vücudun nemli bölgelerinde rahatsızlıklar için iyidir. Gülyağı ile varisli damarlara faydalıdır. PL 22-19.
Yaprakları fesleğene benzer ancak daha koyudur. Çatı ve duvarlarda yetişir. Suyu ılık alınırsa apselere iyi gelir. Kasılma, yırtılma, bere ve yüksekten düşmelere karşı eşsizdir. Atina hükümdarı Perikles’in çok değer verdiği bir köle kaledeki tapınağın çatısında çalışırken düşmüş. Minerva, bu duruma çok üzülen Perikles’in rüyasına girerek bu bitkiyi ilham etmiş. Bu nedenle bitki parthenium (bakire, tanrıça Minerva Parthenos/Bakire olarak anılırdı) adını almıştır. PL 22-20.
Tanımı
20 ila 60 cm büyüyebilir. Gövde yayılıcı, yatık ila dik, kırmızı ya da pembedir, tabana doğru odunsudur ve tüylerle kaplıdır. Yapraklar genişçe yumurtamsı ila darca eliptik, 7 cm uzunluğunda, tüylü, almaşlı dizilişli, basit, düz ve yeşil renklidir. Beyaz ya da pembe renkli küçük çiçekler gövdeye yapışıktır. Meyve siyah renkli kapçıktır. Çiçekler iki evciklidir.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayalık, duvar ve yamaçlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde yapışkan otu, bere otu, duvar fesleğeni, çorakotu ve sırçaotu adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince duvar sakini anlamına gelmektedir. Cinsin genellikle duvarları tercih etmesine işaret eder. Tür adı Latince Judaea anlamına gelir. Türün tip yerine işaret eder. Roma’nın ilk imparatoru Augustus tarafından bugünkü Filistin-İsrail arasında kurulan eyaletin adıdır.
Gıda
Genç bireyler çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
İdrar söktürücüdür. Kronik öksürüklerin yatıştırıcısı olarak, ayrıca yaralar ve yanıklar için kullanılmıştır. Böbrekler üzerinde onarıcı bir etkiye sahip olduğu, işlevlerini desteklediği ve güçlendirdiği düşünülmektedir. Böbrek ve mesane taşları, sistit ve nefrit gibi idrar sisteminin diğer şikayetleri için etkili bir ilaçtır.
Dikkat
Bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Saman nezlesi veya diğer alerjik rahatsızlıkları olan kişilere reçete edilmemelidir.
Bilgi
Cam, ayna ve bakır kapları temizlemek için kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın