Cyperus esculentus (Abdülaziz)

Tanımı

Tek ya da çok yıllık bir bitkidir. Rizomlar uzun ve çok ince, pulsu, zaman zaman 15 mm uzunluğunda yuvarlak yumruludur. Gövde 10 ila 90 cm uzunluğunda ve tektir. Yapraklar gövdenin tabanında küme halinde, 2,5 ila 5 mm genişliğinde, gövdeden kısa ya da uzundur. Bırahte 2 ila 9 arası sayıdadır. Çiçek kurulu basit ya da bileşik bir şemsiye halindedir. Kollar 3 ila 10 arası sayıda ve 10 cm uzunluğundadır. Başakçık 6 ila 16 mm uzunluğunda, 1 ila 1,5 mm genişliğinde, şeritsi ila şeritsi mızraksı ve 6 ila 22 çiçekçiklidir. Dışkavuz 2 ila 3 mm uzunluğunda ve 2 mm genişliğinde, dışbükey ve sarımsıdır. 3 adet ercik görülür.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya, Afrika ve Amerika’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alanlarda görülür. Karamürsel ilçesinde gözlemlenmiştir. Haziran ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde abdülaziz ve yer bademi adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adının etimolojisi açık değildir. Aramice reçine kelimesinden türetilmiş olması muhtemeldir. Tür adı Latince yenilebilir anlamına gelir. Türün mutfak değerine işaret eder. Bitkinin Arapça adı Hab el-Aziz’dir, önerilen Abdülaziz adı olasılıkla bununla bağıntılıdır. Bitki Fatimi halifeleri tarafından tercih edilirdi, bu nedenle de “Aziz’in taneleri” olarak bilinirdi. Yer bademi adı ise yumrularının kurutularak çerez gibi tüketilmesine işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri

Zalem (زلم), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Îsâ bin Mâsa, sperm arttırıcı olduğunu, Şerîf, çiğnenerek yüzdeki lekelere uygulandığını belirtmiştir. Anadolu’da, cinsel istek arttırıcı ve sperm arttırıcı olarak faydalanılmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.723.

Gıda

Yumruları çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Öğütülerek un haline getirilir ve çeşitli hamur işlerine eklenir. Tadının ceviz ve fındık benzeri olduğu söylenir. Yumrular kavrularak kahve olarak içilir.

Tıp

Sindirim sistemi üzerinde olumlu etkileri vardır. İdrar söktürücü ve adet akışı teşvik edicidir. Yumruları afrodizyak, gaz giderici ve uyarıcıdır.

Bilgi

Yumruları sabun yapımında kullanılır.

Fotoğrafları