Cyperus esculentus (Abdülaziz)

Tanımı

Genellikle 15 ila 70 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Rizomlar uzun ve çok ince, pulsu, zaman zaman 15 mm uzunluğunda yuvarlak yumruludur. Gövde 10 ila 90 cm uzunluğunda ve tektir. Yapraklar gövdenin tabanında küme halinde, 2,5 ila 5 mm genişliğinde, gövdeden kısa ya da uzundur. Bırahte 2 ila 9 arası sayıdadır. Çiçek kurulu basit ya da bileşik bir şemsiye halindedir. Kollar 3 ila 10 arası sayıda ve 10 cm uzunluğundadır. Başakçık 6 ila 16 mm uzunluğunda, 1 ila 1,5 mm genişliğinde, şeritsi ila şeritsi mızraksı ve 6 ila 22 çiçekçiklidir. Dışkavuz 2 ila 3 mm uzunluğunda ve 2 mm genişliğinde, dışbükey ve sarımsıdır. 3 adet ercik görülmektedir. Dilimizde abdülaziz ve yer bademi adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri

Cyperus esculentus doğal olarak Afrika, Amerika ve Akdeniz havzası ile Hindistan arasına kalan bölgede yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. Sulak alanlarda görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Harita | Sinonimler | Herbaryum

Etimoloji

Cins adının etimolojisi açık değildir. Aramice reçine kelimesinden türetilmiş olması muhtemeldir. Epitet Latince yenilebilir anlamına gelir. Türün mutfak değerine işaret eder. Bitkinin Arapça adı Hab el-Aziz’dir, önerilen Abdülaziz adı olasılıkla bununla bağıntılıdır. Bitki Fatimi halifeleri tarafından tercih edilirdi, bu nedenle de “Aziz’in taneleri” olarak bilinirdi. Yer bademi adı ise yumrularının kurutularak çerez gibi tüketilmesine işaret eder.

Kullanımı

Yumruları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Ayrıca öğütülerek un haline getirilir ve çeşitli hamur işlerine eklenir. Tadının ceviz ve fındık benzeri olduğu söylenir. Yumrular kavrularak kahve olarak içilmektedir. Sindirim sistemi üzerinde olumlu etkileri vardır. İdrar söktürücü ve adet akışı teşvik edicidir. Bunun yanında yumruları afrodizyak, gaz giderici ve uyarıcıdır. Yumruları sabun yapımında kullanılmıştır.

Zalem (زلم), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Îsâ bin Mâsa, sperm arttırıcı olduğunu, Şerîf, çiğnenerek yüzdeki lekelere uygulandığını belirtmiştir. Anadolu’da, cinsel istek arttırıcı ve sperm arttırıcı olarak faydalanılmıştır.