Andrachne telephioides (Duvarnohutu)

Andrachne telephioides (Duvarnohutu), Duvarnohutugiller ailesine bağlı Duvarnohutu cinsinden genellikle 35 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde yatık, mat yeşil renkli, çıplak ve nadiren diktir. Odunsu ana kökten çok sayıda ve sıklıkla basit gövde çıkmaktadır. Yapraklar yumurtamsı ya da dairesel, 2 ila 10 mm uzunluğunda ve 1,5 ila 6,5 mm genişliğindedir. Yaprak sapı 0,5 ila 2 mm uzunluğundadır. Kulakçık yumurtamsı ya da mızraksı, 1 mm uzunluğunda ve mor taban lekesi ile beyaz renklidir. Erkek çiçeklerin çanak yaprakları sarı yeşil, 1,3 mm uzunluğunda, taç yaprakları beyaz renkli, 1 mm uzunluğunda ve başçıklar sarı renklidir. Dişi çiçeklerin çanak yaprakları koyu yeşil, dar beyazımsı kenarlı ve 2 mm uzunluğundadır. Meyve 3 ila 4 mm çapındadır. Tohumlar 1,5 ila 2 mm uzunluğundadır. Dilimizde duvarnohutu adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ile Hindistan arasında kalan bölgede yayılış gösterir. Kayalık bölgeler, tarlalar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle mart ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ve Kartepe ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adının etimolojisi açık değildir. Antik Yunancada hem çilek hem de semizotu için kullanılan bir kelimedir. Buradaki kullanımı olasılıkla cinsin Portulaca oleracea (semizotu) ile benzerliğine işaret etmektedir. Cinsin Türkçe adı olan duvarnohutu, açık bir şekilde nohudu andıran meyvelerine işaret etmektedir. Epitet Antik Yunanca Telephium’a benziyor anlamına gelir ve bu bağlamda türün karanfilgiller cinsi Telephium (Zulzula) ile benzerliğine dikkat çekmektedir.

Türk Uygarlığındaki yeri#

Tîlâfiyûn (طيالفيون), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan telephion (τηλεφώνιον)’dan muharreftir. Dioscorides, cüzzam ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanıldığını yazar. Yapraklarının tohmekân yaprağına benzediği ve bahçelerde yetiştiği kaydedilen beyaz çiçekli bitki, cilt sorunlarının tedavisinde kullanılmıştır.

Yaprak ve gövdesi semizotuna benzer, yaprakları etli ve salgılı tüylü, çiçekler beyaz renklidir. Bağlar ve ekili arazilerde yetişir. Yaprakları lapa halinde altı saat boyunca uygulanırsa beyaz cilt hastalığını iyileştirir. Ancak daha sonra ezilmiş çiğ tahıl küspesi kullanılmalıdır. Güneşte sirke ile ovulursa cüzzama iyi gelir ancak kuruduktan sonra silinmesi gerekir. DI 2-186.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.661.