Özet
Centaurea calcitrapa (Çobankaldıran) özellikle işlenmemiş arazilerde görülen ve yaz başından güz ortasına kadar çiçek açan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Centaurea calcitrapa (Çobankaldıran) genellikle 1 metrenin üzerinde büyüyebilen tek ya da iki yıllık bir bitkidir. Gövde tüysüz ve olukludur. Yapraklar reçine bezleri ile bezelidir. Alt yapraklar 20 cm uzunluğa erişebilir ve derin lobludur. Çiçek kurulu birkaç çiçek barındırır. Bunlar 1,5 ila 2 cm uzunluğunda olup oval şekillidir. Filari yeşil ya da saman renkli, sert ve keskin sarı dikenlere sahiptir. Çiçek başı çok sayıda parlak mor renkli çiçek barındırır. Kapçıkta sorguç mevcut değildir. Tohumlar ağustos ve ekim aylarında olgunlaşır. Tohumlar ağustos ve eylül aylarında doğrudan dışarı ekilmektedir. Centaurea iberica ile hayli yakındır. Her iki türün de rozet yaprakları derin lobludur, yaprak orta damarları açık renklidir ve rozetin merkezinde dikenler görülür. C. iberica’nın çiçek başı daha küresel, C. calcitrapa’nın ise dardır; C. iberica’nın kapçığında sorguç görülür, bu C. calcitrapa’da yoktur; C. iberica, C. calcitrapa’ya göre daha uzun ve daha sağlamdır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yol kenarı, çayırlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle haziran ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde çobankaldıran ve timur dikeni adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Yunanca sentor (κένταυρος) kelimesinden gelmektedir ve adını Sentor Chiron’dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır ve bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiş ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tadavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak niteler ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydeder. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Ayrıca Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar. Cinsin Türkçe adı olan peygamber çiçeği de olasılıkla Antik Yunanda bir peygamber seviyesinde olan Chiron ile ilgilidir. Tür adı Latince demir dikeni anlamına gelir. Antikçağdan Ortaçağa kadar kullanılan, özellikle binek hayvanlarını yaralamayı hedefleyen bir tür ilkel mayın. Bitkinin çiçekleri saran dikenli yapıları bu silahı andırmaktadır.
Gıda
Yaprakları kaynatılarak yenilmektedir. Yapraklar ve genç gövde çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir.
Tıp
İdrar söktürücü etkilidir.
Fotoğrafları
