Özet
Centaurea iberica (Deligöz dikeni) özellikle işlenmemiş arazilerde görülen ve yaz aylarında çiçek açan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Centaurea iberica (Deligöz dikeni) genellikle 20 ila 80 cm büyüyebilir. Tabandan itibaren dallıdır. Yapraklar seyrek tüylü, alttakiler saplı, derin teleksi ya da lirsi ve altı adet mızraksı yanal bölümlü, ortadaki yapraklar benzer ancak sapsız, üsttekiler lirsidir. İnvolukrum 13 ila 18 mm uzunluğunda ve 9 ila 12 mm genişliğinde, oval ila kupa biçimlidir. Filari ekleri saman renkli dikenlidir. Çiçekler soluk pembe renklidir. Kapçık 3 ila 4 mm, sorguç 1 ila 2,5 mm uzunluğundadır. Güneşli bölgeleri ve geçirgen toprakları tercih eder.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir ancak günümüzde istilacı tür olarak dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler] Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde deligöz dikeni adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Yunanca sentor (κένταυρος) kelimesinden gelmektedir ve adını Sentor Chiron’dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır ve bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiş ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tedavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak niteler ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydeder. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar. Cinsin Türkçe adı olan peygamber çiçeği de olasılıkla Antik Yunanda bir peygamber seviyesinde olan Chiron ile ilgilidir.
Tür adı Latince İberya anlamına gelir açık bir şekilde türün tip yerine işaret eder. İberya, Milattan Önce ülkemizin doğu karadeniz bölgesi ile Gürcistan’ın bir bölümünde egemen olmuş bir krallıktır. Ludolf Christian Treviranus’un özgün tanımında bu “Habitat Armenia, Caucasia” olarak belirtilmiştir.
Gıda
Pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
Antioksidan, antibakteriyel, mantar önleyici ve mikrop kırıcıdır. Ayrıca Anadolu’da ağrı, yüksek ateş, baş ağrısı vakalarında ve yara iyileştirici olarak kullanılır.
Fotoğrafları
