Özet
Sisymbrium polyceratium (Sülün bülbülotu) genelde düşük rakımlardaki işlenmemiş arazilerde görülen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Sisymbrium polyceratium (Sülün bülbülotu) genellikle 10 ila 70 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Gövde yatık ya da yarı dik, ıraksak olarak dallı ve tüysüzdür. Taban yaprakları ve alt gövde yaprakları az teleksi, 10 cm uzunluğunda ve 3 cm genişliğindedir. Terminal loblar yumurtamsı, yanal loblar üçgensidir. Gövde yaprakları basit, ok başlı ya da yumurtamsı, aralıklarla tırtıklı, 3 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir. Çiçek durumu 2 ila 4 adet çiçekten oluşan demetler halinde ya da tek ve koltuklardadır. Çiçek sapı meyve zamanı yükselici ila dik, kalın ve meyve tabanından daha dardır. Çanak yapraklar dik ve dikdörtgensidir. Taç yapraklar kaşıksıdır. İplikçik dik ve sarımsı, başçık ters yumurtamsıdır. Meyve dik ila yükselici, bizsi şeritsi, kavisli ve hafifçe tespihsidir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasına da yayılmıştır. [Harita, Sinonimler] Yol kenarı ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 200 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlemek mümkündür. Başiskele ve Kartepe ilçelerinden kayıt bildirilmiştir ancak biz henüz göremedik.
Türkçe adı
Dilimizde sülün bülbülotu adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins etimolojisi açık değildir. Farsça kökenli bir kelime olup yabani kekik anlamına gelebilir. Antikçağda kelime bazı hardal türleri için kullanılmıştır. Cinsin Türkçe adı olan bülbülotu muhtemelen antikçağda şarkıcı, hatip gibi kimselerin ses kısıklığı ya da boğaz ağrılarını tedavi etmek için bitkileri kullanması ile ilgilidir. Tür adı Antik Yunanca çok boynuzlu anlamına gelir ve açık bir şekilde türün meyve yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Erysimum polyceratium corniculatum”dur.
Türk Uygarlığındaki yeri
Habba (خبة), bitkinin Farsçadaki karşılığıdır. Halîmî, habba, hâkşî ve kızıl tûderinin aynı bitki olduğunu ifade etmiştir. Tohumları haşhâş tohumuna, habitusu da labsâna benzeyen bitkinin Irak ile İran arasındaki bölgede yetiştiği kaydedilmiş, Dineverî kadınların güzelliklerini bu bitkiyi borçlu olduklarını yazmıştır. Bitkinin haşhâş tohumuna benzediği belirtilen tohumları Anadolu’da kilo aldırıcı olarak kullanılmıştır. Bu taksondan şüpheliyiz, gerçekte S. polyceratium, Irak ve İran’da görülmez.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.353-354.