Crataegus monogyna (Yemişen)

Tanımı

Sıkı bir taç oluşturarak 5 ila 14 metre arasında büyüyebilen bir bitkidir. Çiçekler pembe ya da beyaz renklidir. Meyveleri kırmızı renkli ve 6 ila 10 mm çapındadır. Gövde soluk kahverengidir, dikey turuncu renkli çatlaklar görülür. Genç gövdelerde keskin dikenler görülür, bunlar 1 cmden daha büyüktürler. Yapraklar 20 ila 40 mm uzunluğunda, ters yumurtamsı ve derin lobludur. Yaprakların üstü koyu yeşil renklidir, altları ise bunun daha açık tonundadır. Çiçekler erselik, 5 ila 25 arası kümeler halinde, 10 mm çapında, beş taç yapraklı, birçok kırmızı ercikli, tek boyuncuğa sahip ve kokuludurlar. Çanak beş lobludur. Dilimizde yemişen, adi alıç, alıç, enişen, geyik dikeni, gırgat, keçi alıcı, kırmızı alıç, kocakarı yemişi, öküzgöbeği, öküzgötü, sürsülük, yemişgen, yemişken, yemşen ve kirkat adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri

Crataegus monogyna doğal olarak Akdeniz havzası ve Avrupa’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. Çalılık, yol kenarı ve ormanlık alanlarda görülen bitki umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Harita | Sinonimler | Herbaryum

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca dayanıklı anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin kalın odunsu yapısına atıftır. Daha olası bir yoruma göre Antik Yunanca sağlam diken anlamına gelmektedir. Buna göre cinsin bazı üyelerinde dikenler görülmesine dikkat çekmektedir. Cinsin Türkçe yaygın adı alıç Farsça kökenlidir, aynı dilde alu erik anlamına gelir, aluç ise küçük erik. Epitet Antik Yunanca tek tohumlu anlamına gelir ve açık bir şekilde meyvesinin tek tohumlu olmasına işaret etmektedir.

Kullanımı

Meyvelerinden reçel ve marmelat yapılmaktadır. Yaprakları kurutularak çay elde edilmiştir. Ayrıca çiçekleri tatlılarda ve şerbet yapımında kullanılmaktadır. Kalp yetmezliği durumunda başvurulmuştur. Antioksidan fitokimyasallara sahiptir. Bunun yanında meyvesi spazm çözücü, idrar söktürücü, yatıştırıcı, tonik ve damar genişleticidir. Meyve ve çiçekler kalp toniğidir.

Fotoğrafları

Crataegus monogyna Jacq. | Fl. Austriac. 3: 50 (1775).