Nuphar lutea (Sarı nilüfer)

Nuphar lutea (Sarı nilüfer), Nilüfergiller ailesine bağlı Sarınilüfer cinsinden 3 ila 8 cm çapında kalın rizomları olan ve genellikle 2 ila 3 metre uzayabilen bir bitkidir.

Tanımı#

Yaprak sapı yaklaşık 50 cm uzunluğunda, çıplak, yüzücü yaprak ayası eliptik, 15 ila 30 cm uzunluğunda, 10 ila 22 cm genişliğinde, derimsi, abaksiyal olarak çıplak ya da havlı, adaksiyal olarak çıplak, tabanı yüreksi ve taban lobları yayılıcıdır. Çiçekler 50 cm uzunluğundaki çıplak sap üzerinde tek, 4 ila 5 cm çapında, erselik, terminal ve suyun üzerindedir. Çanak yaprak parlak sarı renkli, yumurtamsı ila dairesel, 2 ila 3 cm uzunluğunda ve 5 ya da 6 adettir. Çanak yapraklar tarafından gizlenmiş çok sayıda sarı renkli ve şeritsi taç yaprak bulunmaktadır. Başçıklar sarı renkli ve 4 ila 7 mm uzunluğundadır. Meyve yeşil renkli, şişe biçimlidir ve çok sayıda tohum barındırır. Tohumlar zeytin yeşili renkli, yumurtamsı ve 5 mm uzunluğundadır. Dilimizde sarı nilüfer adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Bitki doğal olarak Avrassya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir. Derin olmayan durgun sular ve yavaş akan derelerde görülmektedir. Umumiyetle nisan ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Sanskritçe nilüfer anlamına gelir. Dilimizdeki nilüfer kelimesi de aynı dilden gelmektedir. Epitet Latince sarı anlamına gelir ve açık bir şekilde türün çiçek rengine işaret eder. Beri taraftan Nuphar cinsine bağlı tüm türlerin çiçekleri sarı renklidir. Tür önceden Nymphaea cinsine bağlı idi ve onu Nymphaea alba’dan ayırt etmek için çiçek rengi vurgulanmıştır. İkili adlandırma öncesi adı “Nymphaea lutea major”dur.

Kullanımı#

Kök çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Uzun süre kaynatıldığında koyun karaciğeri tadında olur. Kökü nişasta bakımından zengindir. Tohumlar öğütülerek ekmek ve çorba yapımında kullanılır. Çiçeklerinden ferahlatıcı bir içecek elde edilmektedir. Bitkinin erken Neolitik çağda gıda amaçlı olarak tüketildiği bilinmektedir. Kış ve bahar aylarında toplanan kökler haşlandıktan ya da kavrulduktan sonra soyularak kurutulur ve sonra öğütülerek un haline getirilir.

Taze kök, yatıştırıcı, büzücüdür. Rizomlar kurutularak kanamayı durdurmak için kullanılmıştır. Ayrıca köklerden yapılan çaya dizanteri, ishal tedavisinde başvurulmuştur. Bunun yanında köklerden yapılan lapa, şişlik, çıban, tümör, iltihaplı cilt şikayetlerinin tedavisinde önerilmiştir.