Allium ampeloprasum (Yabani pırasa)

Allium ampeloprasum (Yabani pırasa), Nergisgiller ailesine bağlı Soğan cinsinden 50 cm ila 1,5 metre büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Soğanı genişçe oval ila küresel ve 2 ila 6 cm çapındadır. Dış gömlek kül grisi renginde ve kağıtsıdır. Soğancıklar küresel ya da miğfer şekilli, çok sayıda ve 3 ila 5 mm çapındadır. Yapraklar 4 ila 10 arası sayıda, 5 ila 20 mm genişliğinde ve düzdür. Çiçek kurulu küresel şemsiye halinde olup, yaklaşık otuz çiçek bulundurur. Sıpata 8 cm uzunluğundadır. Çiçekler beyaz, pembe ya da kırmızı renkli olabilir. Çiçek sapları mor, kırmızı, leylak ya da yeşil renkli, çiçek örtüsünden birkaç kaç daha uzun ve eşit değildir. İplikçikler mor, leylak ya da beyaz renklidir ve dışarı taşarlar. Kapsül 4 mm uzunluğundadır. Dilimizde yabani pırasa adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Allium ampeloprasum doğal olarak Akdeniz havzasından Orta Asya’ya kadar olan bölgede yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. Ormanlık alanların kenarları, çalılık, kayalık alanlar, yol kenarı ve deniz kıyısında görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1300 metreye kadar olan rakımlarda İzmit, Gölcük ve Gebze ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca öğütmek anlamına gelir ve bu bağlamda cinse bağlı sarımsak dişlerinin öğütülerek çeşitli yemeklerde kullanılmasına işaret etmektedir. Bazı kaynaklar ise kelimenin kaçınmak anlamına geldiğini ve bu nedenle sarımsağın rahatsız edici kokusuna dikkat çekildiğini belirtmiştir. Epitet Antik Yunanca bağ pırasası anlamına gelir. Türün kadim adıdır ve muhtemelen üzüm bağlarında görülmesine işaret etmektedir.

Kullanımı#

Allium ampeloprasum soğanı ve yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Çiçekleri yemeklerde çeşni olarak kullanılmıştır. Soğancıklar sarımsak tadına sahip olup salata ve yemeklere eklenmiş, ayrıca soğancıklardan turşu yapılmıştır.

Bitkinin suyu güve kovucudur. Bitkinin tamamı böcek ve köstebek kovucudur.

Allium ampeloprasum antikanser özellikler gösterir. Tıbbi bağlamda sarımsak ikamesi olarak kullanılmıştır.