Berberis aquifolium (Sarıboya çalısı)

Berberis aquifolium (Sarıboya çalısı), Karamukgiller ailesine bağlı Karamuk cinsinden bir bitkidir.

Tanımı#

Halihazırda bazı kaynaklarda Mahonia aquifolium olarak geçmektedir. Genellikle 30 ila 300 cm büyüyebilen her dem yeşil bir çalıdır. Yapraklar 5 ila 9 yaprakçıklı ve yaprak sapı 1 ila 6 cm uzunluğundadır. Çiçek durumu salkım halinde, sıkı, 30 ila 60 çiçekli, 3 ila 9 cm uzunluğunda, ikincil bırahteler zarsı ve uçları yuvarlak ya da küttür. Meyve mavi renkli, mumlu, dikdörtgensi yumurtamsı, 6 ila 10 mm uzunluğunda ve suludur. Dilimizde sarı boya çalısı adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Berberis aquifolium doğal olarak Kuzey Amerika’da yayılış gösterir ancak süs bitkisi değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümünde peyzajlara dikilmektedir. Peyzaj alanlarında görülen bitki umumiyetle mart ve nisan ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Berberice ami berberisin kısaltılmış halidir ve Berberi hıltanı anlamını verir. Doğrudan meyveyi tanımlayan bir kelimedir ve bu örneğin İngilizceye barberry olarak geçmiştir. Ayrıca yine berberis kelimesi ile bağıntılı olarak Berberis vulgaris, Türkçe’de amberbaris adı ile bilinir. Türkçe yaygın ad olarak karamuk belirtilmiştir ve bu kelime Türkçe kara taneli anlamına gelir. Bununla birlikte cinsin geleneksel adları kadıntuzluğu ve zirişktir. Epitet Latince sivri yapraklı anlamına gelir. Türün yaprak yapısına ve bu epitetin daha önce kullanıldığı Ilex aquifolium (Çobanpüskülü) ile benzerliğine işaret eder.

Kullanımı#

Meyveler ekşidir ve tüketilmektedir. Çiçekleri çiğ olarak yenilmektedir. Meyvelerinden içecek elde edilmektedir. Kök ve gövdelerden sarı, yapraklarından yeşil ve meyvelerden mor boya elde edilir. Hazımsızlık sorunlarında başvurulmuştur. Kök ve kökün kabuğu değiştirici, kan toniği, safra söktürücü, idrar söktürücü ve müshil etkilidir. Boğaz ağrısını gidermek için gargara yapılmıştır. Gözde kan olması halinde gözleri yıkamak için kullanılmıştır. Meyvesi müshil etkilidir. Hamilelik ve emzirme dönemlerinde uzak durulmalıdır. Aşırı tüketiminin böbrek iltihabı, kusma, burun kanaması gibi çok sayıda soruna yol açabileceği rapor edilmiştir.