Aegilops geniculata (Konbaş)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Davser (دوسر), bitkinin Süryanicedeki karşılığı olan desra (ܕܫܪܐ)’dan muharreftir. Theophrastus’a göre bitki genellikle arpa ile aynı yerde bulunur, ancak topraktaki besinleri tüketerek toprağı kalitesiz hale getirir. Dîneverî ise tohumlarına zinn denilen bitkinin, bugdây ile aynı yerde bulunduğunu yazar, ki aslında bitki hububat tarlalarına yakın olmayı tercih etmektedir.

Oribasius, saçkıran tedavisinde etkili olduğunu belirtmiştir. Bitki, muhtemelen bitkiye de adını vermiş olan gözde çıkan yaraların adı olan aegilopses hastalığını tedavi etmek için de kullanılmıştır. Metinlerimizde bitkinin meme şişlerini geçirmek için uygulandığı, ayrıca nasır tedavinde kullanıldığı kaydedilir. Tercüme-i Câmi‘u Müfredâti’l-Edviye ve’l-Eğziye’de bitkinin çâvdâr olduğu belirtilmişse de, bu hatalıdır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.288.

Tanımı

10 ila 30 cm büyüyebilir. Üst yaprak ayası şeritsi mızraksı, 1,5 ila 3 mm genişliğindedir. Başak 12 ila 18 mm uzunluğunda ve genişçe ters koniksidir. Yatay verilmli başakçıklar 2 adet ve kısmen üst üste binicidir. Dışkavuzlar 6 ila 10 mm uzunluğunda, göbekli, yaslanıcı havlı, kesik tepede 3 ila 4 arası sayıda sert kıllı kılçıklı ve kılçıklar 15 ila 25 mm uzunluğundadır. Alt içkavuzun kılçıkları dışkavuz ile neredeyse aynı uzunluktadır. Üst başakçıklar kısır ve 2 ila 3 mm uzunluğundadır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Stepler, kayalık bölgeler ve deniz kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1200 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde konbaş adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca keçi gibi anlamına gelir. Bitkilerin keçiler tarafından sevilerek tüketildiğine işaret eder. Beri taraftan kelime “keçi gözü” anlamını da verir. İlkçağda özellikle A. geniculata, aegilopses adı verilen gözde çıkan yaraları tedavi etmek için kullanılmıştır. Tür adı Latince dirsekli anlamına gelir. Türün gövde tabanından dirsek yaparak büyümesine işaret eder.

Fotoğrafları