Rhaponticoides pythiae (Yitik tülüşah)
Rhaponticoides pythiae (Yitik tülüşah) genelde orman sınırlarında görülen ve yaz aylarında çiçek açan nadir bir endemik türdür.
- 1
Çiçek
Rhaponticoides pythiae: 05/07/2021; Safiye; 200 m.; yol kenarı. © Hüseyin Doğan
- Alem:
Plantae
- Takım:
Asterales
- Aile:
Asteraceae
- Cins:
Rhaponticoides
- Literatür:
Med-Checkl. 2: 690 (2008).
- Yazar:
(Azn. & Bornm.) M.V.Agab. & Greuter
Fotoğrafları
- Dağılım:
- Eşadlar:
Rhaponticoides pythiae (Yitik tülüşah), Papatyagiller ailesine bağlı Tülüşah cinsinden genellikle 1 ila 2 metre büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir.
Tanımı#
Gövde dik ve tek, silindiriktir. Yapraklar tabanda 4 ila 7 cm uzunluğunda ve 3 ila 4,5 cm genişliğindedir. İnvolukrum yumurtamsı ila çansı ve 2 ya da 3 cm çapındadır. Çiçek kurulu 18 ila 40 cm uzunluğundadır. Kömeç 1 ila 5 arası sayıdadır. Çiçekçikler sarı renkli ve 4.5 cm uzunluğundadır. Filariler 5 ila 7 sıra halinde, soluk sarı renkli, 6 ila 7 adet kabarık çizgili ve uçları küttür. Kapçık silindirik ve tabanı beyaz olmak üzere kahverengidir. Sorguç iki tür olup dıştakiler 3 ya da 4 sıra halinde iken içtekiler tek sıralıdır. Dilimizde yitik tülüşah adı ile bilinmektedir.
Gözlem bilgileri#
Rhaponticoides pythiae doğal olarak sadece Türkiye’de yayılış gösterir. Orman açıklıkları ve çalılıklarda görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 200 ila 1100 metreye kadar olan rakımlarda Karamürsel ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Etimoloji#
Cins adı Antik Yunanca Rhaponticum gibi anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin papatyagiller cinsi Rhaponticum (Kekredikeni) ile benzerliğine işaret eder. Epitet Antik Yunanca Pytheion anlamına gelir ve açık bir şekilde türün tip yerine dikkat çekmektedir. Pytheion, Yalova ilinin Termal ilçesinin antikçağdaki adıdır. Joseph Friedrich Nicolaus Bornmüller’in özgün tanımında bu “Anatolia boreali-occidentalis: Bithyniae ad sinum Nicomedicum in silvis prope Thermas Pythiae non procul Yalova frequens” olarak belirtilmiştir.
Bu bitki orası için çok önemli bir bitki. Yalova’daki populasyon tamamen yok oldu. 2019 yılında tekrar M.S. Yılancı ve hocası M. Sağıroğlu ile bu bitkiyi keşfedip yayınladık. Bizim saydığımız o zamanlar belki 20-30 birey vardı. Şu an durumu nedir bilmiyorum. Umarım yok olmaz. Bir yol genişletme çalışması yapılsa bitki tarihe karışacak gibi duruyor. Köy muhtarına bu durum aslında bildirilmeli.
Mehmet Sağıroğlu ile konuşup, acilen tür eylem planı yapılması gerekiyor. Tohumlarının toplanıp tohum gen bankasına iletilmesi gerekir o zaman. Köylü para eden ya da ilaç olan şeyleri önemsiyor. Şaşırmadım.
Doğa Koruma ve Milli Parklar ile iletişime geçilmeli ve bitki takibe alınmalı. Her naneye koparma cezası keseceklerine asıl bunların korunması gerekir. Alıntı: “Biyolojik çeşitliliği tahrip edenlere Çevre Kanunu’na göre 2021 yılında 80 bin 460 lira uygulanan idari para cezası, 2022 yılında 109 bin 593 liraya ve bu yıl ise 244 bin 315 TL’ye yükseltildiği öğrenildi.”
Bir proje çalışmamızda bitkinin tohumlarını topladık. Geçen sene gittiğimizde tespit ettiğimiz birey sayısının bu sene neredeyse yarıya düştüğünü gördük, doğal habitatında yeterince tohum bırakacak şekilde tohum topladık. Şu ana kadar yaptığımız çimlendirme denemelerinde başarı elde edemediğimiz için in vitro çalışmalara başladık. En son Hüsnü Demiriz tarafından 1954’de Yalova Termalden kayıt verilen lokalitede bu türe rastlamamız mümkün olmadı. Anlaşılan o ki, bitki an itibariyle çok dar bir alanda giderek yok olma aşamasında. Bu endemik bitkiyi doğaya kazandırmak için yoğun bir çalışma içindeyiz. Araştırma tamamlandığında sonuçlarını paylaşacağız.
Prof. Dr. Fazıl ÖZEN-Doç. Dr. Arda ACEMİ (KOÜ Biyoloji)
Merhaba, İznik’te bahçemizde epey yaygın. Türün makalesini yayınlayanlardan biri olan Serdar Aslan beye bir örneğini botanikçi bir arkadaşım sayesinde ulaştırdım, bakalım, heyecanlıyız.