Ranunculus ficaria subsp. ficariiformis (Arpacık salebi)

Ranunculus ficaria subsp. ficariiformis (Arpacık salebi), Düğünçiçeğigiller ailesine bağlı Düğünçiçeği cinsinden bir bitkidir.

Tanımı#

Halihazırda bazı kaynaklarda Ficaria verna subsp. ficariiformis adı ile geçmektedir. Genellikle 10 ila 20 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar koyu yeşil ve kalp biçimlidir. Çiçekler belirgin, parlak sarı renkli taç yapraklara sahiptir. Tüysüz ve kulakçıksızdır. Çiçekler çok simetrili, 3 çanak yaprak benzeri tepal ve 7 ila 12 arası sarı taç yaprak benzeri tepale sahiptir. Çok sayıda ercik ve karpel görülmektedir. Meyve tek tohumlu kapçıktır ve boyuncuk kısadır. Dilimizde arpacıksalebi, yağlıot, basur otu, çöpmalı, çöp salebi ve şehriye salebi adları ile bilinmektedir.

Anahtar#

1. Gövde yapraklarının koltuklarında soğancıklar vardır; bitki 10-20 cm, yaprak tabanı genellikle açık sinuslu; taç yapraklar 10-15 mm subsp. bulbifera

1. Gövde yapraklarının koltuklarında soğancıklar yoktur

2. Çiçek zamanı gövde çok kısa, yapraklar tabanda rozet halinde kümelenmiş; bitki 5-10 cm; yaprak tabanı genellikle açık sinuslu; taç yapraklar 10-15 mm subsp. calthifolius

2. Çiçek zamanı gövde uzatılmış, yapraklar tabanda rozet halinde kümelenmiş değil; bitki 10-20 cm; yaprak tabanı genellikle kapalı sinuslu; taç yapraklar 15-20 mm subsp. ficariiformis

Gözlem bilgileri#

Ranunculus ficaria subsp. ficariiformis doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika’ya da dağılmıştır. Tarla, çayır ve çalılıklarda görülen bitki umumiyetle mart ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Latince küçük kurbağa anlamına gelir. Muhtemelen cinsin kurbağalar gibi sulak alanlara yakın bulunmalarına atıftır. Bitkinin antikçağdaki diğer adı batrachiondur ve bu da kurbağa otu anlamına gelir. Cinsin bazı türlerinin yaprakları da kurbağa ayaklarını andırmaktadır. Bu cinsin Türkçe adı döğün çiçeğidir. Döğün, Türkçede yakmak/yakan anlamına gelir ve cinse bağlı bazı türlerin usaresinin temas halinde cildi tahriş etmesine işaret eder. Döğün kelimesi ne zaman düğün oldu, bilmiyoruz. Epitet Antik Yunanca incir gibi anlamına gelir. Cinsin yumruları incir (Ficus carica) meyvelerine benzemektedir. Türkçe adı olan arpacıksalebi belirgin biçimde cinsin yumrulu yapısına işaret etmektedir. Cinsin yumruları pişirilerek tüketilmektedir. Arpacık ise soğanın (Allium cepa) hayli küçük ve yine yumruları incire benzeyen bir kültivarının adıdır. Alttür epiteti ise Latince incir biçimli anlamına gelir ve açık bir şekilde yumrularının incir meyvesine benzemesine dikkat çekmektedir.

Kullanımı#

Pişirilmesi halinde zehir kaybolur. Kaynatılarak tüketilebileceği rapor edilmiştir. Genç yapraklar pişirilerek yenilmiştir. Geleneksel olarak hemoroit tedavisinde kullanılmıştır.

Çiğ tüketildiğinde zehirlidir ve otçul hayvanlara karşı ölümcül olabileceği ifade edilmiştir. Hasarlı ya da ezilmiş yapraklarına temas edilirse deride kızarıklar, kaşıntılar ve kabarmalara neden olabilir. Bitki yutulursa mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, spazm ya da felce neden olabilir.

Çiçekleri dişleri temizlemek için kullanılmıştır.

Tarihi#

Yaprakları saplarından sarkan küçük bir bitkidir, gövdesi yoktur, yaprakları sarmaşık yapraklarına benzer ancak daha yuvarlak, daha küçük ve daha az parlaktır. Üst üste yığılmış, aynı yerden çıkan çok sayıda kökü bulunmaktadır. Sulak alanlarda yetişir. Keskindir ve temas halinde cildi tahriş eder. Ayrıca uyuz ve sedef hastalığından etkilenen tırnaklara iyi gelmektedir. Bunun yanında kökünün suyu balla birlikte buruna damlatılırsa başı temizler. DI 2-181.