Lilium martagon (Türk zambağı)

Lilium martagon (Türk zambağı), Zambakgiller ailesine bağlı Zambak cinsinden genellikle 70 cm ila 100 cm büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Çiçekler 3 ila 10 arası sayıda, genelde pembe ila mor renklidir ve kokuludur. Olgun bireyler elliye kadar çiçek barındırabilir. Gövde yeşil renklidir ve mor ya da kırmızı lekeler bulunur. Yapraklar eliptik ila mızraksı, kıvrık, 16 cm uzunluğunda ve genellikle altları hafifçe tüylüdür. Çiçekler çökük küresel, pembe ya da morumsu pembe ve sıklıkla koyu beneklidir. Çiçek örtüsü bölümleri şeritsi dikdörtgensi, 3 ila 4,5 cm uzunluğunda, 6 ila 10 mm genişliğinde, tabana doğru yayılıcı iken tabanda güçlü biçimde geriye kıvrık ve içtekiler küt uçludur. İplikçikler 18 ila 22 mm, başçıklar, 6 ila 11 mm, boyuncuk 18 ila 20 mm uzunluğunda ve polenler sarı renklidir. Dilimizde türk zambağı, sultan zambağı ve istanbul zambağı adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Lilium martagon doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika’ya da dağılmıştır. Ormanlık alanlar ve dere kenarlarında görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda Gebze ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca çiçek anlamına gelir. Kelime Yunancaya büyük ihtimalle Antik Mısırca’dan geçmiştir. Dilimizdeki zambak kelimesi Arapça orijinlidir. Epitet Latince sarık anlamına gelir. Türün çiçeklerinin Osmanlı Devleti padişahı Çelebi Mehmet’in (I. Mehmed) sarık bağlama şekline benzemesine işaret eder. Avrupa’da türün çiçek yapısı ile sultanın sarığı arasında benzerlik kurulmuştur ve bu nedenle İstanbul zambağı ve Sultan zambağı adları ile bilinir.

Kullanımı#

Soğan pişirilerek tüketilmektedir. Nişasta bakımından zengindir. Kediler için zehirlidir. Yutulması halinde böbrek yetmezliğine ve ölüme neden olabileceği rapor edilmiştir. Soğan idrar söktürücü, adet akışı teşvik edici, yumuşatıcı ve balgam söktürücüdür. Kalp hastalıklarını, kalp bölgesindeki ağrıları ve göğüs anjinini hafifletmek için kullanılmıştır.

Yaprağındaki izler hakkında iki efsane vardır; ilki Apollon’un kederini gösterdiği, ikincisi ise Aiax’ın dökülen kanı olduğu yönündedir. Yapraklar üzerindeki düzenli damarlar Yunanca αι harflerine benzemektedir ve bu kelime Yunanca ne yazık ki/heyhat! anlamına gelmektedir.