Iris foetidissima (Kokar süsen)

Iris foetidissima (Kokar süsen), Süsengiller ailesine bağlı Süsen cinsinden her dem yeşil ve genellikle 30 ila 90 cm büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Yapraklar hafifçe yassı, boyuna tek sırtlı ve 3 ya da 4 adettir. Taban yaprakları 30 ila 70 cm uzunluğunda, 1 ila 2,5 cm genişliğinde, koyu yeşil renkli ve kötü kokuludur. Çiçekler 1 ila 5 adet ve az ya da çok mat sarı lekelerle mat menekşe ya da nadiren sarı renklidir. Çiçek sapı 2 ila 10 cm uzunluğundadır. Spata 5 ila 10 cm uzunluğunda ve otsudur. Hipantiyal tüp yaklaşık 1 cm uzunluğunda ve sağlamdır. Boyuncuk dalları soluk sarı renklidir. Kapsül 4 ila 7 cm uzunluğunda ve dikdörtgensi elipsoittir. Tohumlar 5 ila 7 mm uzunluğunda, küresel, turuncu kırmızı renkli ve kendi kendine açılan kapsül içinde uzun süre kalıcıdır. Dilimizde kokar süsen adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Iris foetidissima doğal olarak Batı Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak günümüzde bazı bölgelerde doğallaşmıştır. Mezarlıklar ve bahçelerde görülmektedir. Umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adını Iris’ten almıştır. Hesiodos, Iris’in gökkuşağını simgelediğini, bu nedenle yer ile gök ya da diğer bir deyişle tanrılar ile insanların arasında bir köprü görevi gördüğünü kaydetmektedir. Doğallıkla Iris, tıpkı Hermes gibi tanrıların habercisidir. Çoğunlukla Hera’nın sürdüğü at arabasının arkasında oturur bir biçimde resmedilmiş olan İris, birçok primitif kavimde görülen, gökkuşağının cennetle yeryüzü arasında bir iletişim görevi üstlendiği yönündeki inanışın kişiselleştirilmiş halidir. Çiçeklerinin yoğun renk varyasyonuna sahip olması nedeniyle gökkuşağı ile ilişkilendirmiştir. Epitet Latince çok kötü kokulu anlamına gelir. Bitkinin, yaprakları hasar aldığında yaydığı karakteristik rahatsız edici kokuya dikkat çekmektedir.

Kullanımı#

Kökü ağrı kesici, spazm çözücü ve müshildir. Kaynatılmış kökler güçlü bir müshildir. Ayrıca adet söktürücü olarak ve döküntüleri temizlemek için kullanılmıştır. Kurutularak toz haline getirilmiş ya da demlenmiş kök, bayılma, sinirsel şikayetlerin tedavisinde ve ağrı ve krampları hafifletmede faydalıdır. Saçkıran vakalarında önerilmiştir.

Kökleri otçul memeliler için zehirlidir. Bazı insanlarda cilt tahrişlerine ve alerjilere neden olabileceği rapor edilmiştir.