Centaurea ertugruliana (Ertuğrul düğmesi)

Centaurea ertugruliana (Ertuğrul düğmesi), Papatyagiller ailesine bağlı Peygamberçiçeği cinsinden genellikle 50 cm büyüyebilen bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde beyazımsı tüylü, üst bölümde 4 ila 8 arası terminal çiçek başı ile dallıdır. Dallar 0,5 ila 3 cm uzunluğundadır. Yapraklar yoğun tüylüdür. Taban yaprakları 5 ila 12 cm uzunluğunda ve 2 ila 3,5 cm genişliğinde ve 1 derin teleksidir. Orta yapraklar taban yapraklara benzer. Üst yapraklar tabanda 1 ila 3 arası yanal lobludur. İnvolukrum 12 ila 17 mm uzunluğunda ve 7 ila 10 mm genişliğindedir. Şekli oval ya da dikdörtgensidir. Meyve zamanı huni biçiminde değildir. Filariler çok sıralı, şeritsi mızraksı ve çizgilidir. Filari uzantıları soluk kahverengidir. Bunlar 3 ya da 4 mm uzunluğunda ve 1 ila 1,5 mm genişliğindedir. Çiçekler gül ya da mor renklidir. Kapçık krem renginde, mızraksı, 3 ila 3,5 mm uzunluğunda ve 1,5 ila 2 mm genişliğindedir. Sorguç 4 ya da 5 mm uzunluğundadır. Meyveler ağustos ayında olgunlaşır. Dilimizde ertuğrul düğmesi adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Centaurea ertugruliana doğal olarak Türkiye’de yayılış gösterir. Kayalık alanlarda görülmektedir. Umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır. Bitkiyi 600 ila 1000 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ve Başiskele ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Yunanca sentor (κένταυρος) kelimesinden gelmektedir ve adını Sentor Chiron’dan (Χείρων) almıştır. Antik çağ kaynaklarında üst tarafı insan alt tarafı at olan yaratıklara çok sayıda atıf vardır ve bunların en meşhuru Chiron’dur. Chiron, insanoğluna tıp tanrısı Aesculapius üzerinden şifalı bitkileri öğretmiş ayrıca Hercules’in zehirli oku ile alınan bir yarayı da peygamber çiçeği ile tadavi etmiştir. Homeros, ünlü Akalı savaşçı Akhilleus’un de hocası olan Chiron’u eczacılığın babası olarak niteler ve onun şifalı bitkileri kullandığını kaydeder. Plinius ise eczacılık ve botanik bilimlerinin Chiron’a atfedildiğini yazmaktadır. Plutarkhos, Hellas’ın Magnezya şehrinde yaşayanların eczacılık konusunda hünerli olmalarını, onların Chiron’un soyundan gelmeleri ile açıklar. Cinsin Türkçe adı olan peygamber çiçeği de olasılıkla Antik Yunanda bir peygamber seviyesinde olan Chiron ile ilgilidir. Tür Konya Üniversitesi Öğretim Üyesi ve özellikle Centaurea cinsine yönelik çalışmaları ile bilinen bitki bilimci Kuddusi Ertuğrul’a adanmıştır.