Carduus nutans subsp. taygeteus (Eşek dikeni)

Carduus nutans subsp. taygeteus (Eşek dikeni), Papatyagiller ailesine bağlı Eşekdikeni cinsinden iki yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Genellikle 1 ila 1,5 metre kadar büyüyen olgun bitkilerin çok dallı gövdeleri olur. Fideler bahar ve yaz arası ortaya çıkarak bir rozet oluştururlar. Kış boyunca bu rozet durur. İkinci yılın bahar mevsiminden itibaren çiçekli sap uzamaya başlar. Gövde ve yapraklar dikenlidir. Yaprak koyu yeşildir. Kırmızı-mor çiçekler açar. Olgun çiçekler saptan 90-120 derece arası sarkık durur. Saman renginde ve tüylü binlerce tohum üretirler. Çiçek formundan bir ay sonra tohum yaymaya başlarlar. Tohumlar toprakta on yıl boyunca canlı kalabilmektedir. Tohumlar temmuz ve ağustos arasında olgunlaşır. Genellikle zararlı ot sınıfında yer alır. Yaprakları dikenlidir, çiçek başları çok görkemli ve kokuludur. Çiçekler görünene kadar diğer devedikeni türlerinden ayırt etmek zordur. Dilimizde eşek dikeni adı ile bilinmektedir.

Anahtar#

1. Orta filariler dik ya da yayık, daraltılmış ya da değil; yapraklar neredeyse çıplak ya ağsı

2. Orta filariler kalın; geniş, yumurtamsı ila yumurtamsı mızraksı tırnağa doğru daraltılmış, 8-13 x 4-6 mm, dik ya da yayık-kavisli, belirgin biçimde damarlı ve dış yüzeyi havlı; yapraklar loblu ila az teleksi, genellikle neredeyse çıplak ve yeşil renkli; gövde kısa 2-4 mm uzunluğunda dikenli subsp. leiophyllus

2. Orta filariler ince; geniş, mızraksı tırnağa doğru hafifçe daraltılmış ya da değil, 13-16 x 2-2,5 mm, dik ya da neredeyse yayık, zayıfça damarlı ve dış yüzeyi neredeyse çıplak; yapraklar genellikle 2-az teleksi ila 2-derin teleksi, genellikle neredeyse neredeyse ağsı; gövde yoğun biçimde 1-3 uzunluğundaki ince dikenli subsp. trojanus

1. Orta filariler geriye kıvrık, belirsiz ya da seyrekçe daraltılmış; yapraklar ağsı 2-az teleksi

3. Orta filariler uzun, düz, 20-28(-30) x 2-3 mm, darca mızraksı ve kenarları kıvrık tırnağa doğru aşağı kıvrık; gövde genellikle uzun (1,5-10 mm) dikenli subsp. taygeteus

3. Orta filariler gevşekçe kavisli, 12-20 x 1,5-3 mm, şeritsi-mızraksı tırnağa doğru aşağı kıvrık; gövde seyrekçe 1-3(-5) mm uzunluğunda diken kümeleri taşır subsp. falcatoincurvus

1. Yapraklar ve involukrum çok çeşitli ancak yukarıdaki alttürlerle tamamen uyumlu değil; filariler yayık ila aşağı kıvrık, nadiren taygeteus uzunluğunda ya da leiophyllus genişliğinde nutans sensu lato

Gözlem bilgileri#

Carduus nutans subsp. taygeteus doğal olarak İtalya ve Türkiye arasında kalan bölgede yayılış göstermektedir. Kayalık bölgeler, tarlalar ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adının etimolojisi açık değildir. Muhtemelen Latince sivri veya sert anlamına gelen caro kelimesi ile bağıntılıdır. Latince cardoon kelimesi enginar anlamına gelir ve bu bağlantı daha güçlü gözükmektedir. Epitet Latince baş aşağı anlamına gelir. Çiçek başlarının aşağı doğru sarkık olmasına işaret eder. Özgün tanımda bu “floribus solitariis nutantibus” olarak geçer. Alttür Antik Yunanca Taygetus dağı anlamına gelir ve açık bir biçimde türün tip yerine dikkat çekmektedir.

Kullanımı#

Dikenleri hariç tüketilmektedir. Bitkiden kağıt elde edilmiştir. Karaciğer fonksiyonlarını uyarmak için başvurulmuştur. Çiçekler ateşi düşürmek ve kanı temizlemek için kullanılmıştır. Tohumlar linoleik asit açısından zengin sabit bir yağ içerir, bunun da aterosklerozun önlenmesinde fayda sağladığı kanıtlanmıştır. Yerel yem bitkileri ile rekabete girerek onları zayıflatır, ayrıca hayvanların geçiş yollarında doğal bir engel oluşturur. Yüksek sayıda tohum üretmesi nedeniyle hızla yayılmaktadır. Koyunların bitkiye teması yünün değerini düşürür. Ekin tohumlarına karışması nedeniyle tohum kalitesine zarar verir.