Alcea rosea (Gülhatmi)

Alcea rosea (Gülhatmi), Ebegümecigiller ailesine bağlı Hatmi cinsinden genellikle 1 ila 2,5 metre kadar büyüyebilen iki yıllık bir bitkidir.

Tanımı#

Gövde dik, yoğun biçimde kıllı ve dalsızdır. Sitipüller yumurtamsı, 8 mm uzunluğunda ve tepede üç lobludur. Yapraklar almaşlı dizilişli; sapı 5 ila 15 cm uzunluğunda, yıldızsı tüylü; ayası yuvarlakça yüreksi, elsi 3 ila 7 adet loblu, 6 ila 16 cm çapında, kağıtsı, abaksiyal tarafta uzun yıldızsı kıllı ya da yıldızsı kaba tüylü, adaksiyal tarafta seyrek biçimde yıldızsı cılız tüylü, lobları üçgensi ya da yuvarlak ve merkez lob 3 cm uzunluğunda, 4 ila 6 cm genişliğindedir. Çiçekler tek ya da demet halinde, terminal, başak benzeri bir çiçek durumunda toplanmış, 6 ila 10 cm çapında ve beyaz, koyu kırmızı, pembe, sarı ya da turuncu renklidir.

Ekçanak kupamsı, genellikle 6 ya da 7 loblu, 8 ila 10 mm uzunluğunda, yoğun biçimde yıldızsı kıllı ve lobları yumurtamsı mızraksıdır. Çanak çansı, 2 ila 3 cm çapında, lobları yumurtamsı üçgensi, 1,2 ila 1,5 cm uzunluğunda ve yoğun biçimde yıldızsı kıllıdır. Taç yapraklar ters yumurtamsı üçgensi, 4 cm uzunluğunda, tabanı daralmış ve ucu derin girintilidir. Şizokarp tablamsı, 2 cm çapında ve kısa havlıdır. Merikarp çok sayıda, neredeyse dairesel boyuna olukludur. Çiçek rengi toprağın özelliğine bağlıdır. Örneğin koyu kırmızı renkli çiçekler kumlu topraklarda, açık renkli çiçekler killi topraklarda görülür. Dilimizde gül hatmi adı ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri#

Kew’e göre bitkinin anavatanı Türkiye’dir ve A. biennis × A. setosa‘nın hibridi olduğu sanılmaktadır. Günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. Yol kenarı, tarlalar ve steplerde görülen bitki umumiyetle temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Etimoloji#

Cins adı Antik Yunanca şifa anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin iyileştirici özelliklerine işaret etmektedir. Epitet Latince gül gibi anlamına gelir ve açık bir şekilde türün çiçek rengine dikkat çekmektedir.

Kullanımı#

Genç yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Taç yaprak ve tomurcukları çiğ olarak yenilmektedir. Taç yapraklardan çay yapılmaktadır. Geleneksel tıpta, yumuşatıcı ve müshil olduğuna inanılmaktadır. İltihabı kontrol etmek, yatak ıslanmasını durdurmak ve dişeti kanaması olan durumlarda ağız gargarası olarak kullanılmıştır. Çiçekler yatıştırıcı, idrar söktürücü ve yumuşatıcıdır. Göğüs şikayetlerinin tedavisinde yararlıdırlar. Kabızlık, dismenore, hemoraji vb. tedavisinde kan dolaşımını iyileştirmek için bir kaynatılarak kullanılmıştır. Kök, büzücü ve yatıştırıcıdır. Ayrıca ezilerek ülsere bir lapa olarak uygulanır. Dahili olarak dizanteri tedavisinde başvurulmuştur. Böbrek / rahim iltihaplarının tedavisinde, vajinal / seminal akıntı tedavisinde ve kökleri iştah kaybını tedavi etmek için önerilmiştir. Bunun yanında tohumları yatıştırıcı, idrar söktürücü ve ateş düşürücüdür.