Zea mays (Mısır)

Tanımı

Zea mays (Mısır), Buğdaygiller (Poaceae) ailesine bağlı Mısır (Zea) cinsinden genellikle 2 ila 3 metre büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Yapraklar gövdede, şeritsi ya da mızraksı, 25 ila 100 cm uzunluğunda ve 2 ila 10 cm genişliğindedir. Tek evcikli olup erkek ve dişi başakçıklar farklı çiçek durumlarındadır. Erkek çiçek durumu terminal iken dişi çiçek durumu koltuklardadır. Başakçıklar ters yumurtamsı, sırt bölümünde sıkıştırılmış ve kalıcıdır. Dışkavuzlar benzer, çiçekçiklerin tepesine ulaşmakta ve verimli içkavuzdan daha kalındır. Alt dışkavuz yassı, kuruzarsı, omurgasız ve damarsızdır. Üst dışkavuz yassı, kuruzarsı, omurgasız ve damarsızdır. Verimli içkavuz dairesel, zarsı, omurgasız ve damarsızdır. Pulcuklar dişilerde yok, erkeklerde 2 adet, başçıklar 3 adet, sivilceli ve boyuncuk altta bitişiktir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Orta Amerika’da yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. Tarlalarda görülen bitki umumiyetle haziran ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Harita → Alt türler → Sinonimler → Herbaryum

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca buğday anlamına gelir. Muhtemelen Sanskritçe kökenli olup, bu dildeki arpanın karşılığıdır. Epitet Arawakanca mısır anlamına gelir. Türün orijinal coğrafyasındaki adıdır. Ülkemize ilk defa Mısır üzerinden gelmiş, bu nedenle mısır buğdayı olarak isimlendirilmiştir. Daha sonra sadece mısır olarak anılmaya başlanmıştır.

Gıda

Tohumları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Bitki dünyada en yaygın yetiştirilen bitkilerden biridir ve mısır ile mısır unu temel gıda kalemlerinden biridir. Olgunlaşmış tohumlar kurutulduktan sonra öğütülüp un haline getirilmektedir. Krema gibi gıdalarda yoğunlaştırıcı olarak kullanılmaktadır. Bazı çeşitlerinin kurutulmuş tohumları patlamış mısır olarak yenilmektedir. Tohumlarından çok amaçlı mutfak yağı elde edilmektedir. Polenleri çorbalara eklenmektedir. Tohumundan elde edilen nişasta glikoz üretiminde ve kozmetik alanında kullanılmaktadır. Saplar yakılarak külü tuz ikamesi olarak kullanılmıştır.

Tek başına veya fasulye, börülce, bezelye, yer fıstığı, tatlı patates, balkabağı, kavun veya karpuz gibi bitkilerle birlikte yetiştirilebilmektedir. Ayrıca patates, çeşitli baklagiller, dereotu, kabakgiller ve ayçiçeğiyle de uyumludur. Ancak domatesle uyumlu değildir. Sıpataları kağıt, hasır şapkalar ve küçük sepetler gibi eşyaların üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca gıdaları sarmak ve paspas gibi malzemeler üretmek için de elverişlidir.

Tıp

Yaprak ve kökleri kaynatılarak safra, idrar zorluğu ve dizüri tedavisinde kullanılmıştır. Mısır püskülü; yatıştırıcı, idrar söktürücü, uyarıcı ve kan damarları genişleticidir. Ayrıca kan şekeri düzeyini düşürür. Koçanı kaynatılarak burun kanaması ve menorajide kullanılır. Ayrıca tohumları uyarıcı ve idrar söktürücüdür. Lapası; ülser, şişkinlik, romatizma, kanser, tümör ve siğil tedavisinde etkilidir. Bunun yanında safra söktürücü, yatıştırıcı, idrar söktürücü, hipoglisemik, hipotansiyon, taş dağıtıcı, uyarıcı ve kan damarları genişleticidir.