Tanımı
Gövdeli bir menekşe türüdür. 25 cm büyüyebilir ve genellikle odunsu bir anakökü vardır. Ana eksen bir rozette son bulur. Kulakçık darca mızraksı ve saçaklıdır. Yapraklar yumurtamsı yüreksi ve kütdişlidir. Çiçek sapı çıplaktır. Çanak yapraklar mızraksı, sivri uçlu ve tırnağı çok kısadır. Taç leylak renklidir. Mahmuz koyu mor renklidir. Taç yapraklar dardır ve üst üste binici değildir. Boyuncuğun başı tüylüdür.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak kuzey Afrika, batı Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çalılık ve özellikle Fagus (kayın) ormanlarında görülür. Gölcük ilçesinde gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. 100 ila 1100 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde kayın menekşesi ve orman menekşesi adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adını Atlas’ın kızı Ia’dan almıştır. Bitkinin adı Yunanca’dan (ιον) Latince’ya geçmiş ve viola halini almıştır. Ia utangaç bir orman perisidir. Apollon’dan kaçarken, tanrıça Diana’nın yardımıyla menekşe çiçeğine dönüşmüştür. Menekşelerin, ormanlık alanların altında ve gölgeli yerlerde bulunması, Ia’nın utangaçlığı ve Apollon’dan saklanıyor olması ile bağdaştırılmaktadır. Benzer bir rivayet gizem tanrıçası Proserpine hakkında da anlatılmaktadır. Menekşe toplamakta olan Proserpine, yeraltı tanrısı Pluto’nun saldırısına uğramış ancak Ia’dan farklı olarak Proserpine kurtulamamıştır. Bitkinin adı ile ilgili diğer referans ise, nehir tanrısı İnakhos’un kızı İo’dan (Ἰώ) geldiği yönündedir. Menekşe ile beslenen Io, menekşe çiçeklerini Jüpiter’e ilk sunan kişidir. Tür 8 Ocak 1793 – 17 Mart 1879 yılları arasında yaşamış Alman bitki ve kuş bilimci Heinrich Gottlieb Ludwig Reichenbach‘a adanmıştır.
Gıda
Genç yapraklar ve çiçek tohumları çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Çorbalara koyulaştırıcı olarak eklenir. Yapraklarından çay elde edilir.
Tıp
Çeşitli göğüs sorunlarının tedavisinde kullanılır. Gövde, yaprak ve çiçekler lapa halinde yaralara ve haşerat sokmalarına karşı uygulanır.
Dikkat
Aşırı tüketimi ishale neden olabilir.
Bilgi
Tohumları etli bir yapı (elaiosome) barındırır, bu yapı tohumların karıncalara tarafından taşınmasını sağlar. En alttaki taç yaprak böceklerin konması için uygun bir biçimde durur (tıpkı helikopterler için pist gibi), ayrıca burada yine böceklere nektara ulaşmalarını sağlayacak ‘yol gösterici’ koyu çizgiler vardır ve en ortadaki çizgi daha uzundur.
Fotoğrafları
