Arâkiyâ (اراقيا), bitkinin Antiki Yunancadaki karşılığı olan arakos (ἄρακος)’tan muharreftir. Bitki için ayrıca mercümek külücürü (مرجمك كلوجري) adı da kullanılmıştır.

İbnü’l-Baytâr, mercümek tarlalarında görüldüğünü ve ağrı kesici olarak faydalanıldığını; Dioscorides, büzücü etkili tohumlarının bağırsak ve mideye faydalı olduğunu; Galen, mercümeğe göre sindiriminin daha zor olduğunu yazmıştır.

Anadolu’da, şişlik giderici olarak uygulanmıştır.

Tarlalarda yetişir, mercimekten daha uzundur, meyvesi mercimekten daha büyüktür, bakla mercimek tohumu büyüklüğünde üç ila dört adet siyah tohum bulundurur. Tohumlar büzücüdür, bu nedenle haşlandığında ya da kızartıldığında ishali keser. DI 2-148.

Farrago bazen fiğ bazen de arpa ile karıştırılır, ancak tüm bu karışımlar sığırlar içindir. Güvercinlerin bu baklagile çok düşkün olduğu ve yemlerine eklenirse yuvalarını asla terk etmeyecekleri söylenir. PL 18-41.

Tanımı

Vicia cracca (Gülçine) ince yapılı, dik ya da tırmanıcı ve tüysüzce ya da yaslanıcı tüylü çok yıllık bir bitkidir. Yaprakçıklar 8 ila 16 çift, 0,8 ila 4 cm uzunluğunda, yumurtamsı dikdörtgensi ila şeritsi, sitipüller ince, yarı tebersi, neredeyse her zaman düz kenarlı ve sülükler dallıdır. Çiçek durumu sapı yapraktan daha uzun ya da daha kısa, salkım 10 ila 40 adet çiçekli ve gevşek ya da sıkı dizilişlidir. Çiçekler 13 ila 18 mm uzunluğunda ve menekşe ya da leylak renklidir. Çanak 3 ila 6 mm uzunluğunda, hafifçe kamburlu, sıklıkla morumsu ve en alttaki diş tüpten kısa ya da hafifçe daha uzundur. Meyve 2 ila 3 cm uzunluğunda, her zaman çıplak ve birkaç tohumludur.

Anahtar

Aç

2. Bayrakçık 10-14 mm, aya pençe ile neredeyse eşit uzunlukta, menekşe-mavi. Yaprakçıklar 10-25 mm, ortada ya da ortanın altında en geniş ya da paralel kenarlı. Meyve 2-2,5 cm, sap çanak tüpüne içkin ya da hafifçe aşkın. Bitki dik ya da tırmanıcı, çiçek durumu sapı genellikle 4-7 cm

3. Gövde zayıf, tırmanıcı, yaslanıcı havlı. Yaprakçıklar 5-12 çift. En alttaki çanak dişi tüple neredeyse eşit, mızraksı. Meyve dikdörtgensi, eğik kesik uçları neredeyse paralel, çanak tüpüne içkin kısa bir sapa daralmış subsp. cracca

3. Gövde kendini destekler, dik, yayık ya da yaslanıcı havlı. Yaprakçıklar 12-16 çift. En alttaki çanak dişi tüple eşit ya da hafifçe daha uzun, bizsi. meyve eğikçe dikdörtgensi, çanak tüpüne eşit ya da hafifçe daha uzun bir sapa kademeli olarak daralmış subsp. gerardii (cracca)

2. Bayrakçık 11-18 mm, aya pençeden daha kısa ila iki katı uzunlukta, leylak ya da menekşe-mavi; yaprakçıklar 10-40 mm, daima paralel kenarlı, meyve 2,2-3 cm, aşkın saplı, bitki dik, çiçek durumu sapı 4-13 cm

4. Yaprakçıklar dikdörtgensi-şeritsi, 15-40 x 2-5 mm, genellikle küt uçlu; subsp. stenophylla’ya göre daha kalın ve daha az dallı; çiçek durumu görece sıkı, çiçekler baş aşağı; bayrakçık ayası pençenin 1½ -2 katı uzunluğunda; meyve eğikçe dikdörtgensi subsp. tenuifolia (tenuifolia)

4. Yaprakçıklar darca şeritsi, 10-30 x 0,5-2 mm, sivri uçlu; çalımsı yapıda, dal ve yaprak ekseni ince ve sert; çiçek durumu genellikle gevşek, çiçekler sıklıkla daha yayılıcı; bayrakçık ayası pençenin en çok 1½ katı uzunluğunda; meyve eğikçe ters mızraksı ve altta diğer türlere göre daha çok daralmış subsp. stenophylla (dalmatica)

Gözlem bilgileri

Vicia cracca doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları, kayalık bölgeler ve dere kenarında görülen bitki umumiyetle nisan ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 100 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda Karamürsel ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde gülçine ve kuş fiği adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince bağlayıcı anlamına gelir. İlk defa Plinius tarafından kullanılmıştır ve cinsin birçok üyesinde görülen sarılıcı karaktere işaret eder. Tür adı Latince fiğ anlamına gelir. Türün antikçağdaki adıdır.

Fotoğrafları

Vicia cracca (Gülçine)

Özet

Hiyerarşi

Türk Uygarlığındaki yeri