Urtica urens (Cılağan)

Tanımı

10 ila 60 cm boylanabilen, bir evcikli ve tek yıllık bir bitkidir. Gövdeler basit ya da zaman zaman çalımsı görünümlüdür. Yapraklar yumurtamsı ya da eliptik, kenarları keskince ya da kabaca dişli, ucu küt ya da kısaca sipsivridir. Başaklar sıkı, azami 1 cm uzunluğunda, koltuklarda, üsttekiler sıkı ancak alttakiler ıraksaktır. Erkek ve dişi çiçekler çok sayıdadır.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak Avrasya ve kuzey Afrika’da yayılış göstermekle birlikte günümüzde Antarktika hariç tüm kıtalara yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş arazilerde görülür. İl geneline yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde cılağan ve küçük ısırgan adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca iğne anlamına gelmektedir. Bitkiye dokunulduğunda kaşınmaya neden olmasına işaret eder. Tür adı Latince yakıcı anlamına gelir. Cinse olan atıfla aynıdır. Tür, Urtica dioica‘ya göre daha şiddetli kaşıntıya neden olur.

Gıda

Genç yaprakları pişirilerek tüketilebilir. Besleyici bir gıdadır ve mineral ile vitamin açısından çok zengindir. Uygun bir ıspanak ikamesi olup çorba ve yemeklere eklenir. Sürgünlerinden ısırgan birası üretilir.

Tıp

Yapraklarından yapılan çay tonik ve kan temizleyicidir. Bitkinin tamamı astım önleyici, kepek giderici, büzücü, temizleyici, idrar söktürücü, süt arttırıcı, kanama durdurucu, kandaki şeker miktarını kontrol edici ve uyarıcıdır. Demlenmiş hali iç kanama önleyici, eklem iltihabı, romatizma, hemoroit ve kansızlık tedavi edici, aşırı âdet görmeyi düzelticidir. Ayrıca özellikle egzama olmak üzere çeşitli cilt şikayetlerinde faydalıdır. Haricen eklem iltihabı, gut, siyatik, nevralji, hemoroit ve saçla ilgili şikayetlerde kullanılır. Isırgan suyu, bitkinin yapraklarının neden olduğu kaşıntıyı giderir. Taze yaprakları demlenerek yanıklara uygulanır. Faydalı bir ilk yardım ilacıdır, ısırma, sokma, yanık, kurdeşen ve emzirme sorunlarının tedavisinde başvurulur.

Dikkat

Yapraklarına dokunulduğunda cildi tahriş eder. Bitkiler kurutulduğunda ya da pişirildiğinde bu etkileri kaybolur. Olgun yapraklar böbreklere zarar verebilir.

Bilgi

Saplarından keten benzeri lif elde edilir ve bu ip ya da kumaş olarak kullanılır. Ayrıca kaliteli kağıt elde edilir. Olgun bitki, komşu bitkilere dadanan böcekleri uzaklaştırma işlevine sahiptir. Yaprakları demlenerek saçları yıkamak için kullanılır, bu ayrıca kepeği de önler. Yaprak ve saplarından yeşil, kökünden sarı boya elde edilir. Tohumlarından alınan yağ, kandillerde aydınlatıcı olarak kullanılır.

Fotoğrafları