Kûtûlîdûn (قوطوليدون), bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan kotuledon (κοτυληδών)’dan muharreftir. Dioscorides, cinsel organ şikâyetleri, mide yanması, mayasıl ve cilt hastalıklarında kullanıldığını, taş düşürücü, idrar söktürücü ve iltihap giderici olarak faydalanıldığını aktarmıştır. Hayy el-‘âlemin bir türü olduğu ve yuvarlak yapraklı olduğu belirtilen bitki Anadolu’da, penis rahatsızlıkların tedavisinde kullanılmış, taş düşürücü ve idrar söktürücü olarak faydalanılmıştır.

Yaprakları tabağa benzer ve yuvarlaktır. Bitki ve yapraklarının suyu şarapla sürülürse cinsel organlardaki kasılmaları hafifletir. Uygulandığında yılancık, mayasıl, şişlik ve mide ekşimesini azaltır. Kökü ile yenen yaprakları idrar söktürücüdür ve taşları kırar. Ödemi olanlara ballı şarapla verilir. Ayrıca aşk iksirlerine karıştırılır. DI 4-91.

Bu maddeye Umbilicus luteus taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.502.

Tanımı

Umbilicus rupestris (Göbek otu) genellikle 20 ila 40 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Kök yumrumsudur. Kökten çıkan yapraklar 1,5 ila 7 cm çapında ve kalkansıdır. Gövde yaprakları böbreksi ila şeritsi ve dişlidir. Çiçek kurulu genellikle dalsızdır. Çan biçiminde yeşilimsi pembe çiçekleri olur. Çiçekler baş aşağı sarkık ve erseliktir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ile Hindistan arasında kalan bölgede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayalık yamaçlarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde göbekotu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince göbek anlamına gelir ve açık bir şekilde cinsin yaprak yapısına işaret etmektedir. Tür adı Latince kayada yaşar anlamına gelir ve bu bağlamda türün habitat tercihine dikkat çekmektedir.

Gıda

Yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Güz aylarında toplanan yaprakları salatalara eklenmektedir.

Tıp

Yapraklar analjeziktir. Bitkinin suyu ve ekstraktı, epilepsi tedavisinde geleneksel olarak kullanılmıştır. Bunun yanında yapraklarından elde edilen lapa yanık ve haşlanmaların tedavisinde kullanılır. Ayrıca yaprakların kaynatılarak idrar söktürücü olarak kullanıldığı, suyunun karaciğer ve dalak iltihaplarının tedavisinde etkili olduğu rapor edilmektedir.