Umbilicus rupestris (Göbek otu)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Kûtûlîdûn (قوطوليدون), bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan kotuledon (κοτυληδών)’dan muharreftir. Dioscorides, cinsel organ şikâyetleri, mide yanması, mayasıl ve cilt hastalıklarında kullanıldığını, taş düşürücü, idrar söktürücü ve iltihap giderici olarak faydalanıldığını aktarmıştır. Hayy el-‘âlemin bir türü olduğu ve yuvarlak yapraklı olduğu belirtilen bitki Anadolu’da, penis rahatsızlıkların tedavisinde kullanılmış, taş düşürücü ve idrar söktürücü olarak faydalanılmıştır.

Yaprakları tabağa benzer ve yuvarlaktır. Bitki ve yapraklarının suyu şarapla sürülürse cinsel organlardaki kasılmaları hafifletir. Uygulandığında yılancık, mayasıl, şişlik ve mide ekşimesini azaltır. Kökü ile yenen yaprakları idrar söktürücüdür ve taşları kırar. Ödemi olanlara ballı şarapla verilir. Ayrıca aşk iksirlerine karıştırılır. DI 4-91.

Bu maddeye Umbilicus luteus taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.502.

Tanımı

20 ila 40 cm büyüyebilir. Kök yumrumsudur. Kökten çıkan yapraklar 1,5 ila 7 cm çapında ve kalkansıdır. Gövde yaprakları böbreksi ila şeritsi ve dişlidir. Çiçek kurulu genellikle dalsızdır. Çan biçiminde yeşilimsi pembe çiçekleri olur. Çiçekler baş aşağı sarkık ve erseliktir. Yetiştirilmesi kolay bir bitkidir. -15 dereceye kadar dayanıklıdır. Tohumlar temmuz ve eylül aylarında olgunlaşır. Gölgeli ya da yarı gölgeli bölgeleri ve geçirgen toprakları tercih eder. Kocaeli’deki örnekleri daima kayaların üzerinde görülmüştür.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa’da yayılış gösterir. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Kayalık yamaçlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde göbekotu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince göbek anlamına gelir. Cinsin yaprak yapısına işaret eder. Tür adı Latince kayada yaşar anlamına gelir. Türün habitat tercihine işaret eder.

Gıda

Yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Güz aylarında toplanan yaprakları salatalara eklenir.

Tıp

Yapraklar analjeziktir. Bitkinin suyu ve ekstraktı, epilepsi tedavisinde geleneksel olarak kullanılmıştır. Yapraklarından elde edilen lapa yanık ve haşlanmaların tedavisinde kullanılır. Yaprakların kaynatılarak idrar söktürücü olarak kullanıldığı, suyunun karaciğer ve dalak iltihaplarının tedavisinde etkili olduğu rapor edilmektedir.

Fotoğrafları