Site icon Kocaeli Bitkileri

Typha latifolia (Şeytan mumu)

Typha latifolia

Typha latifolia: 14/07/2023; Kabaoğlu; 354 m.; ormanlık. © Hüseyin Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Koga (قوغه) bitkinin Türkçe karşılığıdır. Halîmî, sazak yerlede yetişen otun esel ve kogalık adı ile bilindiğini belirtmiştir. Koga kelimesinin karşılığı konusunda emin değiliz, tek kaynakta geçmektedir ve bitkinin cilt lekelerini gidermek için kullanıldığı dışında bir bilgi yoktur. Metnimizdeki koga kullanımını, berdî maddesinde incelediğimiz bitki ile de karşılamak mümkündür.

Lutfullah Halîmî ise, kogalık otının karşılığının esel bitkisi olduğunu yazmıştır. Diocorides, tuphe (τύφη) maddesinde bitkinin bataklık ve durgun sularda yetiştiğini, yanık giderici olarak faydalanıldığını kaydetmiştir.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.495.

Tarihi

Yaprakları Cyperus’a benzer, gövdesi pürüzsüz ve diktir, tepesinde ise zamanla tüylü hale gelen yoğun bir çiçek kurulu bulunur. Çiçeği yıkanarak domuz yağı ile karıştırılırsa yanıkları iyileştirir. Durgun suların civarında yetişir. DI 3-118.

Tanımı

3 metre büyüyebilir. Gövde sağlam yapılıdır. Yaprak ayası 6 ila 16 mm genişliğindedir. Dişi ve erkek çiçek başakları birbirlerinden 0,5 ila 2,5 cm uzaklıktadır. Dişi çiçek başakları 9 ila 28 cm uzunluğunda ve 2,5 ila 3 cm genişliğinde, başlangıçta koyu kahverengi iken zamanla beyazımsı benekli kahverengidir. Erkek çiçek başakları dişi çiçek başaklarından hafifçe daha uzundur. Çiçekler tek evciklidir. Meyve 1 ila 1,5 mm uzunluğundadır.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak kuzey yarımkürede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alanlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Haziran ve ekim ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde şeytan mumu, su kamışı, koğa, semerci sazı, semer otu ve kılıçverdi adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca kedi kuyruğu anlamına gelmektedir. Cinsin çiçek kurulunun yapısına işaret eder. Tür adı Latince geniş  yapraklı anlamına gelir. Türün cins özelinde ayırt edici özelliğine işaret eder.

Gıda

Rizomlar kabukları soyulup pişirildikten sonra yenebilir. Kökler çiğ ya da pişirilerek tüketilir. Patates gibi haşlanarak yenebilir. Kökler kurutularak toz haline getirilebilir, bu toz protein açısından zengin olup buğday unu ile karıştırılabilir ve daha sonra ekmek, bisküvi, kek yapmak için kullanılabilir. Geç sonbahardan ilkbaharın başına kadar hasat edilmelidir, çünkü bu dönem nişasta açısından zengindir. Kökün yüzde sekseni karbonhidrattır. Genç sürgünlerin tadı salatalığa benzer.

Tıp

Köklerinden yapılan bir lapa yara ve yanık tedavisinde kullanılır. Kanın pıhtılaşmasını engelleyici, büzücü, idrar söktürücü, süt arttırıcı, hemostatik, sakinleştirici ve toniktir. Böbrek taşları, kanama, ağrılı menstruasyon, anormal uterin kanaması, apseler ve lenfatik sistem kanseri tedavisinde dahili olarak kullanılır. Harici olarak parazit düşürücü, ishal ve yaralanmaların tedavisinde kullanılır. Boğmaca tedavisinde kökler kaynatılarak kullanılmıştır. Tohumları, yanıklarda ve haşlanmalarda pansuman olarak kullanılmıştır.

Dikkat

Bilgi

Hasırcılık ve semercilikte kullanılır. Çiçek başları mum olarak kullanılabilir.

Fotoğrafları

Exit mobile version