Torminalis glaberrima (Pitlicen)

derleyen:

Tanımı

Halihazırda bazı kaynaklarda Sorbus torminalis adı ile geçmektedir. 15 ila 25 metre büyüyebilir. Gövde 1,3 metre çapına ulaşabilir. Yapraklar 3 ila 5 lobludur. Yeşil meyveler olgunlaştıklarında kahverengiye döner. Gövde pürüzsüz ve grimsi, pul puldur. Yapraklar 6 ila 14 cm uzunluk ve genişliğinde, 2,5 ila 5 cm uzunluğunda saplı, iki tarafı da koyu yeşil renkli, 5 ila 9 arası keskin loblu, kenarları ince tırtıklıdır. Genç bireylerin yapraklarının alt yüzeyinde küçük tüyler görülür, ancak yaşlandıklarında iki yüzey de parlak ve pürüzsüz olur. Yapraklar sonbaharda sarı ile kırmızı kahverengi tonlarına döner. Çiçekler 10 ila 15 mm çapında, beş çanak yapraklı, 20 krem beyazı ercikli ve erseliktir. Meyve küresel ile oval arası, 10 ila 15 mm çapındadır. Tohumlar eylül ve ekim aylarında olgunlaşır.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlarda görülür. İzmit ilçesinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açar. 300 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde akçaağaç yapraklı üvez ve pitlicen adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince sancı anlamına gelir. Cinsin geleneksel olarak kolik tedavisinde kullanılmasına işaret eder. Tür adı Latince tüysüz anlamına gelir.

Tarihi

Dioscorides 1-120: Hamken alınıp dilimlenerek güneşte kurutulmuş üvez yenildiğinde ishali durdurur.

Plinius 15-23: Dört türü vardır. İlki elma gibi yuvarlak, ikincisi armut gibi konik ve üçüncüsü ovaldir. Sonuncusu dikkate değer biçimde asidiktir. Yuvarlak olan koku ve tat bakımından en iyisidir, diğerlerinin ise şarap benzeri bir tadı olur. Dördüncü tür torminalis adı ile bilinir ve sadece tedavi için kullanılır. Diğer türlere benzemez, yaprakları çınar yaprağını andırır ve meyvesi küçüktür.

Gıda

Meyvesi çiğ ya da pişirilerek tüketilir. Meyvelerin ilk donlara kadar ağaçta bırakılması ve sonra tüketilmesi tavsiye edilir. Meyveler C vitamini bakımından zengindir.

Tıp

Tohumlarında hidrojen siyanür olduğu rapor edilmiştir. Bu küçük miktarda solunum ve sindirim sistemlerine iyi gelse aşırı miktarda alınması ölüme neden olabilir. Geleneksel olarak kolik tedavisinde kullanılır. Antiromatizmal ve hipoglisemiktir.