Tilia tomentosa (Gümüşi ıhlamur)

derleyen:

Tanımı

35 metre büyüyebilir ve 2 metre çapa ulaşabilir. Genç bireylerde gövde gri renkli ve pürüzsüz iken zamanla çatlaklı hale gelir. Yapraklar almaşlı dizilişli, yuvarlak ila üçgensi yumurtamsı, 4 ila 13 cm uzunluğunda ve genişliğinde, 2,5 ila 4 cm uzunluğunda saplı, yeşil renkli ve çoğunlukla üst yüzeyi tüysüz iken alt yüzeyi beyaz tüylerle kaba tüylü, kenarları kabaca tırtıklıdır. Çiçekler soluk sarı renkli, erselik, 3 ila 10 arası çiçekten oluşan salkımlar halinde, soluk yeşil renkli yapraksı bırahte ile ve güçlü kokuludur. Meyve fındık benzeri formda ve 8 ila 10 mm uzunluğundadır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlar, çalılıklar ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1500 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde gümüşi ıhlamur adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adının etimolojisi açık değildir. Ihlamur türlerini tanımlamak için kullanılan Antik Yunanca orijinli bir kelimedir. Dilimizdeki ıhlamur kelimesi Antik Yunanca orijinlidir. Tür adı Latince kaba tüylü anlamına gelir. Türün yapraklarının arka yüzeyinin ayırt edici biçimde tüyle kaplı olmasına işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri

Ihlâmûr (اخالمور), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan flamouri (φλαμούρι)’den muharreftir. Ahşap alet yapımında kullanılan bitkiye sinir hastalıklarının tedavisinde de başvurulmuştur. Gerek Anadolu’nun doğal bitkisi olması, gerek belirgin bir kokusunun olması, gerekse günümüzde tıbbi bakımdan oldukça değerli olarak kabul görmesine rağmen, ıhlâmûrun Antikçağ ve Ortaçağ metinlerinde nadiren anılmış olmasını izah edemiyoruz. Ihlâmûr hakkında yazan bizim tespit edebildiğimiz tek kaynak Plinius’tur, onun da yazdıkları kabuğun kullanımı ile sınırlıdır ve genel itibariyle tanımı da sorunludur.

Gıda

Genç yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Yapraklar kurutularak çeşni olarak kullanılır. Çiçeklerinden çay elde edilir. Meyve ve çiçekleri öğütülerek çikolata ikamesi olarak tüketilir.

Tıp

Çiçek ve bırahteler öksürük, soğuk algınlığı, grip ve öksürük vakalarında kullanılır. Demlenmiş çiçekleri spazm çözücü, terletici ve yatıştırıcıdır. Bronşit, karın ağrısı tedavisinde kullanılır. Equisetum telmateia üst bölümleri; Malus sylvestris yaprakları; Plantago major yaprakları; Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek bal ile birlikte içilerek rahim bozuklukları ve çocukların yatak ıslatmaları vakalarında kullanılır. Tanacetum parthenium çiçek başları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde boğaz ağrısı ve aphonia tedavisinde etkilidir. Mentha spicata üst bölümleri ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde mide bulantısı ve karın ağrısında etkilidir. Cydonia oblonga yaprakları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde soğuk algınlığı ve öksürük tedavisinde etkilidir. Alcea setosa yaprakları ve Tilia tomentosa çiçek ve brahteleri demlenerek içildiğinde solunum sistemi bozuklukları ve öksürük tedavisinde etkilidir.