Tanımı
Küçük çalılardan oluşan bir cinstir. Yapraklar düz, saplı ya da sapsız ve sıklıkla yaprak tabanına doğru kirpiklidir. Çanak belirgin biçimde iki dudaklıdır. Cins Akdeniz havzasına özgüdür. Mutfak değeri nedeniyle antikçağdan beridir kullanılmaktadır. Yaşam enerjisi ve cesaretin simgesidir. Kötü ruhlardan korunmak için kekik yakmak adetti (günümüzdeki kurşun dökme ritüeli gibi). Bitki doğal duyguları simgeler.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca cesaret anlamına gelir. Bitkileri koklayanlara güç ve cesaret verdiğine yönelik inanışa işaret eder. Antik Yunanda sporcular müsabakalardan önce vücutlarına kekik yağı sürerdi. Günümüzde buna benzer olarak Edirne’de yağlı güreş müsabakaları düzenlenmektedir. Diğer bir görüşe göre Antik Yunanca tütsülemek anlamına gelir. Bitkiler Antik Yunanda kurban merasimleri esnasında yakılırdı.
Türk Uygarlığındaki yeri
Nemmâm (نمام), bitkilerin Arapçadaki karşılığıdır. Bu isim günümüzde ülkemizde aynı familyaya bağlı Ballota cinsi için, nemnem otu olarak kullanılmaktadır. Dioscorides, başa taç olarak takıldığını aktardığı bitkinin, spazm, karaciğer iltihabı, yılan ısırması, baş ağrısı, kan kusma ve fıtık vakalarında kullanıldığını, âdet söktürücü ve idrar söktürücü olarak faydalanıldığını yazmıştır.
Nemmâm Anadolu’da, kulak ağrısı, sıtma, soğuk kaynaklı el ve ayak yaraları ve baş ağrısı vakalarında kullanılmış, parazit düşürücü olarak faydalanılmış, rüyada görmek evlat olarak yorumlanmıştır.
Bu maddeye Thymus serpyllum, Thymus zygis ve Thymus sibthorpii taksonları dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.563-564.
Tarihi
Kekiğin bir türü yetiştirilir, kokusu mercanköşke benzer ve taç olarak takılır. Bitki sürünücüdür ve boğumlarından köklenebilir. İkinci bir türü sürünücü olmayıp dik büyür, yaprakları sedefotu yapraklarına benzer, çiçeklerinin tadı buruk ve kokusu hoştur. Bu kayalarda yetişir ve yetiştirilenden daha etkilidir, tıbbi kullanım için de daha uygundur. İçildiğinde idrar ve âdet söktürücüdür. Kolik, spazm, fıtık, karaciğer iltihabına fayda sağlar. Sürüngen ısırıklarına uygulanır. Sirke ile kaynatılıp gül merhemi ile sürüldüğünde baş ağrısını giderir. Sirke ile içilirse kan kusmayı durdurur. DI 3-38.
Sürünücü bir bitki olduğu için serpyllum adıyla bilinir. Yabani kekik özellikle kayalık yerlerde yetişir. Yetiştirilen kekik sürünücü değildir ve bir avuç yüksekliğinde büyür. Kekik yılan ve çıyan sokmasına karşı etkilidir. Yaprak ve dalları kaynatılarak şarap yapımında kullanılır. Yakıldığında kokusu tüm zehirli canlıları kaçırır. Özellikle deniz canlıların zehrine karşı çok faydalıdır. Sirke ile kaynatılarak baş ağrısı ve uyuşukluk durumunda gülyağı ile şakak ve alına uygulanır. Ayrıca mide sancıları, idrar güçlüğü, farenjit ve kusma nöbetlerinde başvurulur. Karaciğer şikâyetlerinde su ile alınır. Yapraklar dalak hastalarına sirke ile verilir. Oksimel içinde dövülürse kan tükürmeye iyi gelir. Kekik çiçek açtığında toplanmalı ve gölgede kurutulmalıdır. İki türü vardır; ilki odunsu köklü olup yamaçlarda yetişir, ikincisi daha koyu renkli olup çiçeği de koyu renklidir. İster tüketilsin isterse ilaç olarak alınsın iki tür de görme için son derece yararlıdır ve şiddetli öksürüğe iyi gelir. Sirke ve tuzla alınırsa balgam söktürücüdür. Balla alındığında kanın pıhtılaşmasını engeller. Hardal ile haricen mide ve bağırsak rahatsızlıklarında kullanılır. Bağırsak hastalıklarında oksimelle alınır. Kekik canlandırıcı kokusu nedeniyle sara nöbeti geçirenlere koklatılır, ayrıca sara hastalarının kekik üzerinde uyuması tavsiye edilir. Astım ve nefes darlığına iyi gelir. Suda üçte biri kalana kadar kaynatılırsa ölü fetüsü çeker. Erkekler oksimelle alırsa gaz gidericidir, bu ayrıca karın ve testis şişi ile mesane ağrısı vakalarında da önerilir. Şarapla tümörlere, sirkeyle nasır ve siğillere sürülür. Şarapla siyatik için haricen uygulanır. Zeytinyağında dövülerek yüne serpilir ve eklem hastalıkları ve burkulmalarda kullanılır. Domuzyağı ile karıştırılarak yanıklara sürülür. Tuzla dövülürse iştah açıcıdır. PL 20-90.
