Özet
Thymbra spicata (Zahter) genelde çalılık alanlarda görülen ve yaz aylarında çiçek açan aromatik bir çalıdır.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Hâşâ (حاشا), Süryanice kekik anlamına gelen hasa (ܚܫܐ)’dan alınmıştır. Bitki için metinlerimizde boz süpürge (بوز سوپورگه) adı da kullanılmıştır. Dioscorides, kalça ağrısı ve astım vakalarında kullanıldığını, balgam söktürücü, parazit düşürücü, âdet söktürücü, kusturucu, idrar söktürücü ve düşük yaptırıcı olarak faydalanıldığını; İbni Sînâ, kandillerde fitil olarak kullanıldığını; Mâsarcaveyh, karaciğer ve mideyi temizlediğini ve cinsel isteği arttırdığını belirtmiştir.
Bitki Anadolu’da yüz felci, felç, sıtma, kan tükürme, nefes darlığı, siğil, siyatik, göz zayıflığı, kulunç, böbrek şikâyetleri, zehirli hayvan sokması, ağız ve boğaz ağrısı vakalarında kullanılmış, âdet söktürücü, idrar söktürücü ve cinsel istek arttırıcı olarak faydalanılmış, yemekten sonra tüketilmesinin göze faydalı olduğu kaydedilmiştir.
Bu maddeye Thymbra capitata taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.368-369.
Tanımı
Thymbra spicata (Zahter) genellikle 10 ila 40 cm büyüyebilen bir bitkidir. Çiçekli gövdeler yükselici ila dik, basit ya da aralıklı olarak dallıdır. Yapraklar 1 ila 8 cm uzunluğunda ve şeritsi ila şeritsi mızraksı, küt uçlu, çıplak ya da tabana doğru seyrek biçimde kirpiklidir. Çiçek durumu yumurtamsı ila dikdörtgensi daralıcı, 1 ila 8 cm uzunluğunda ve genellikle sıkıdır. Bırahteler mızraksı ve genellikle kısaca kirpiklidir. İkincil bırahteler benzer ancak sivri sipsivri uçlu, yoğun biçimde uzun kirpikli, morumsu ve çanağın 1,5 ila 2 katı uzunluktadır. Çanak 4 ila 6 mm uzunluğunda ve meyve zamanı morumsu kahverengi olup dökülmektedir. Taç mor, leylak ya da pembe renkli, 12 ila 16 mm uzunluğunda ve salgılı beneklidir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Yunanistan ile Ortadoğu arasında kalan bölgede yayılış gösterir. [Harita, Alt türler, Sinonimler, Herbaryum] Çalılık, kayalıklar ve makilik alanlarda görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda Gebze ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adları
Dilimizde zahter, karabaş kekik, ayaklı kekik ve eşek kekiği adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca kuvvet anlamına gelir. Cinsin güç verici olarak kullanılmasına işaret eder. Kelime ayrıca günümüzde Çanakkale sınırları içinde yer alan Hisarlık bölgesinin antikçağdaki adıdır. Troya prensi Troilus, Aşil tarafından burada öldürülmüştür yine Troya prensesi Kasandra kehanet güçlerini burada kazanmıştır. Olasılıkla da Aşil de, Paris tarafından burada öldürülmüştür. Tür adı Latince başak anlamına gelir. Türün çiçek kuruluna işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Hyssopus capitata africana, saturejae rigido hirsuto folio”dur.
Gıda
Yemeklerde çeşni olarak kullanılır.
Tıp
Soğuk algınlıkları, öksürük, parazit, egzama gibi cilt hastalıklarının tedavisinde ve ağrı kesici olarak yararlanılmaktadır.
Bir yanıt yazın