Özet
Taraxacum (Karahindiba) taksonomik durumu hayli karışık olan ve bu nedenle teşhisi güç türleri barındıran bir cinstir.
Hiyerarşi
Tanımı
Taraxacum (Karahindiba) 30 ila 400 cm büyüyebilen, kazık köklü, tüysüz ya da ağsı tüylü ve çok yıllık bitkilerden oluşan bir cinstir. Gövde 1 ila 10 adet, dik ya yükselici, sıkapamsı, içi boş ve çıplak ya da cılız tüylüdür. Yapraklar tabanda rozet halinde ve saplı ya da sapsızdır. Yaprak ayası dikdörtgensi ila ters yumurtamsı ya da ters mızraksı ila şeritsi, çengel dişli ya da lirsi ve kenarları düz ila dişli ya da teleksi lobludur. Çiçek başları tek ya da çiçek gövdesi üzerinde birkaç adettir. İnvolukrum dikdörtgensi çan biçiminde ve 8 ila 40 mm çapındadır. Filariler 2 sıra halinde 7 ila 25 adet, çiçek zamanı dik iken meyve zamanı kapalı ve tohum zamanı da yayılıcı, otsu ve çıplaktır.
Çiçek tablası düzdür. Çiçekçikler 20 ila 150 adet olup taç sarı ya da nadiren beyaz renklidir. Kapçık saman, yeşil, kahverengi, kırmızı ya da gri renkli, düzleştirilmiş, 4 ila 12 adet kabarık çizgili, gagasız ve dikdörtgensidir. Sorguç kalıcı, tek sıra halinde 50 ila 105 adet beyaz ila krem renkli kıllıdır. Teşhisi oldukça zor bir cinstir. Cins kuzey yarımküreye özgüdür ancak günümüzde güney yarımküreye de dağılmıştır. Bitki kehaneti simgeler. A ve K vitaminlerinin yanı sıra kalsiyum ve demir içeren bitkilerin yaprak, sap, çiçek ve kökleri tüketilmektedir. [Harita, Sinonimler, Türler]
Etimoloji
Cins adı Arapça yoksul otu anlamına gelir ve bu bağlamda bitkilerin kıtlık zamanlarda tüketilmesine işaret etmektedir. Bitkiden bu isimle ilk bahsedenler Râzî ve İbn-i Sînâ’dır. İkinci bir görüşe göre Antik Yunanca hastalık devası anlamına gelmektedir. Özellikle Taraxacum officinale (karahindiba), antikçağdan beri hayli yaygın bilinen ve kullanılan tıbbi bir bitkidir.
Anahtar
Aç (V. cilt, s. 789)
1. Sorguç soluk menekşe, hafifçe kahverengi ya da belirgin biçimde kirli beyaz
2. Dış filariler iç filarilerden daha daha dar ya da eşit, çıplak ya da sadece kenarları kirpikli; kapçık gagası, eğer varsa ince (y. 0,1 mm)
3. Yapraklar etli, derimsi değil; kapçık gagası mevcut; tuzlu alanlarda görülür A. Sect. Leptocephala (bessarabicum, anatolicum)
3. Yapraklar derimsi, etli değil; kapçık gagası mevcut ya da değil; step ve dağlık alanlarda görülür
4. Bitki 1-4(-20) cm uzunluğunda; involukrum y. 10 mm uzunluğunda; kapçık gagası yok ya da kısa (en çok 4 mm); yazın çiçek açar; alpin bitki B. Sect. Rhodotricha (assemanii, microcephaloides)
4. Bitki 5-20 cm uzunluğunda; involukrum 13-20 mm uzunluğunda; kapçık gagası var (5-9 mm); güzün çiçek açar; step bitkisi Taraxacum serotinum
2. Dış filariler iç filarilerden daha geniş, nadiren genişlikleri eşit, çoğunlukla içi tüylü; kapçık gagası kalın (y. 0,2 mm) ve kısa (1-3 mm) C. Sect. Oligantha (oliganthum, brevirostre)
1. Sorguç saf beyaz, nadiren hafifçe kirli beyaz
5. Yapraklar derimsi, yoğunca ağsı tüylü; dış filariler buğulu, çok sayıda, çoğunlukla belirgin biçimde kiremitsi ve geniş; sıkapa sıklıkla 2-3 kömeçli ve bırahte benzeri yapraklı; kapçık çoğunlukla iri (en çok 8,5 mm) D. Sect. Spuria (farinosum, syriacum, montanum)
5. Yapraklar nadiren derimsi, çıplak ya da hafifçe ağsı tüylü; dış filariler buğulu değil ya da hafifçe buğulu, belirgin biçimde kiremitsi değil; sıkapa her zaman tek kömeçli; kapçık en çok 5 mm
6. Kapçık saman renkli ve 0,5 mmden daha kısa koniksi külahlı; dış filariler uçtan ya da tamamen geriye kıvrık, belirgin biçimde kambur değil (bu filarilerde beyaz kenar yoktur ya da sadece belli-belirsiz vardır) G. Sect. Vulgaria (kurdiciforme, revertens, macrolepium)
6. Kapçık saman renkli ya da kırmızımsı ve 0,5 mmden daha uzun silindirik külahlı; dış filariler sıklıkla yatık, kamburlu ya da değil (bu filarilerde sıklıkla belirgin pembe-mor, soluk yeşil ya da beyaz kenar vardır)
7. Dış filarilerin kenarları dar (en çok 0,5 mm)
8. Çoğunlukla cüce ve ince bitkiler; dış filarilerin kenarı 0,25 mmden daha küçük I. Sect. Erythrosperma (buttleri, gracilens, pseudobrachyglossum, thracicum, turcicum, aznavourii)
8. İri ve sağlam yapılı bitkiler; dış filarilerin kenarı 0,25 mmden daha büyük H. Sect. Erythrocarpa (davisii, androssovii, sieheanum, kalchainum, poliochlorum, pseudonigricans, fedtschenkoi, leucochlorum, phaleratum, purpureipetiolatum)
7. Dış filarilerin kenarları belirgin, sıklıkla 1 mm genişliğe kadar
9. Dilsi çiçekçikler soluk sarı; kapçık uca doğru kaba dikencikli; kurakçıl bitkiler E. Sect. Scariosa (bithynicum, graecum, minimum, hyberniforme, uzunoglui, hellenicum, sintenisii, aleppicum, hybernum)
9. Dilsi çiçekçikler sarı, genellikle soluk sarı değil, nadiren beyaz; kapçık uca doğru keskin dikencikli; nemli bölge bitkileri
10. Kapçık genellikle pürüzsüz ya da hafifçe dikencikli; külah keskin değil; dış filarilerin kenarları genellikle geniş ve beyaz, koyu yeşil merkeze karşı çok belirgin; tepecik (stigma) siyahımsı, nadiren kirli sarı F. Sect. Orientalia (mirabile, bellidiforme, rechingeri, crepidiforme)
10. Kapçık uca doğru keskince dikencikli; külah silindirik; dış filarilerin kenarları belirgin değil; tepecik (stigma) yeşilimsi Taraxacum scaturiginosum
Kocaeli’ndeki türler
Karahindiba
Sütlüot
Karahindiba
Geç karahindiba
Seyyah hindibası
Kızıl hindiba
Has hindiba
Marmara çıtlığı
Seyyah çıtlığı
Leblebi otu
Derbend hindibası
Koca hindiba
Arap hindibası
Gevşek çıtlık
Kış çıtlığı
