Tanacetum parthenium (Gümüş düğme)

Tanımı

20 ila 60 cm kadar büyüyebilir. Yapraklar 3 ila 12 cm uzunluğunda, 1 ila 2 derin teleksi, anahatta yumurtamsı, sap 2,5 ila 8 cm uzunluğunda, iki yüzeyi de havlıdır. Çiçek başları birkaç adetten 30 adete kadar olabilir. İnvolukrum 5 ila 7 mm uzunluğunda, filari 2,5 ila 5 mm uzunluğunda ve 1 mm genişliğinde, mızraksı, havlı, omurgalı, soluk kenarlıdır. Dilsi çiçekler 12 ila 20 arası sayıda, beyaz renkli, 5 ila 7 mm uzunluğunda ve 2 ila 4 mm genişliğindedir. Kapçık grimsidir. Taç düzensiz kenarlıdır.

Türkçe adları

Dilimizde gümüşdüğme, pireotu ve beyazpapatya adları ile bilinmektedir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir ancak tıbbi değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülür. Kartepe ve Başiskele ilçelerinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Çiçekleri kurutularak çay elde edilir. Bunlar ayrıca çeşitli hamur işlerine eklenir.

Bilgi

Çiçekleri kurutularak böcek kovucu olarak kullanılır. Bitkiden elde edilen yağ parfüm yapımında kullanılır.

Dikkat

Hamilelik sırasında uzak durulmalıdır. Kullanılırken ara verilmesi baş ağrısı, anksiyete be uykusuzluğa neden olabilir. Taze yapraklar ağızda yaraya neden olabilir.

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.

Etimoloji

Cins adı Latince ölümsüz anlamına gelir. Bitkilerin zorlu koşulları tolere edebilmelerine işaret eder. Bu sıfat, koparıldıktan sonra uzun süre canlılığını koruyan çiçekler için de kullanılır. Ayrıca Antikçağ’da bu bitkilerden elde edilen suyun ab-ı hayat/ölümsüzlük suyu olduğuna da inanılırdı. Cinse bağlı Tanacetum vulgare antikçağda mumyalama işleminde kullanılmıştır, bu bağlantı etimolojik kökene dair daha güçlü bir ayrıntıdır. Son olarak, tanrıların sakisi olan Ganimedes, onların içkilerine Tanacetum vulgare parçaları atarak ölümsüzlüklerini korumalarını sağlardı. Tür adı Antik Yunanca bakire anlamına gelir. Bitkinin disk çiçeklerinin kısır olmasına işaret eder. Diğer bir rivayete göre ise adını Parthenos (bakire) lakablı Minerva’dan almaktadır. Buna göre Perikles çok sevdiği bir kölesini Atina’da bir tapınağın inşası ile görevlendirmiş ancak köle yüksek bir yerden düşerek yaralanmış. Minerva da Perikles’in rüyasına girerek köleyi iyileştirmek için bu bitkiyi kullanmasını öğütlemiş. Bitki de bu yüzden tanrıçaya adanmış. Plutarhos’ın aktarımında ise Minerva yoktur, onun yerine Sylla eliyle bitkinin büyüdüğü yeri işaret eder. Buna çok benzer bir hikaye de Carlina (Keygana) cinsi için anlatılır. Hristiyanlık sonrası ise hikaye aynı kalmakla birlikte ana karakter başka bir bakire olmuştur: Meryem.

Tıp

Çiçek başları grip tedavisinde kullanılır. Migren, karın ağrısı, baş ağrısı vakalarında başvurulur. İdrar söktürücü, sindirimi kolaylaştırıcı, adet başlatıcı, ateş düşürücüdür. Çiçek başları ve Tilia tomentosa (ıhlamur) çiçek ve bırahteleri demlenerek içildiğinde boğaz ağrısı ve aphonia tedavisinde etkilidir. Yaprak ve çiçekler iltihap azaltıcı, spazm çözücü, iştah açıcı, gaz giderici, adet akışı teşvik edici, yatıştırıcı, uyarıcı, kan damarları genişletici ve parazit düşürücüdür. Demlenerek şişmiş ayakları yıkamak için kullanılır.

Fotoğrafları