Sorghum halepense (Kanyaş)

derleyen:

Tanımı

30 ila 150 cm büyüyebilir. Genişçe yayılıcı rizomları vardır. Gövde dik, vejetatif bölümleri tüysüz, boğumlar havlıdır. Yaprak ayası şeritsi sipsivri, 16 ila 46 cm uzunluğunda ve 5 ila 14 mm genişliğinde, düz ve kenarları pürüzlüdür. Bileşik salkım dik, açık, 7 ila 30 cm uzunluğunda ve 5 ila 55 mm uzunluğunda halkavi dizilişli dallıdır. Sapsız başakçıklar yumurtamsı ve zaman zaman mor lekeli, 4 ila 6 mm uzunluğunda ve 1 ila 2 mm genişliğindedir. Saplı başakçıklar menekşe mor renkli, 4 ila 7 mm uzunluğunda ve 0,5 ila 1,5 mm genişliğindedir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Asya ve kuzey Afrika’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tarla, dere kenarı ve yamaçlarda görülür. Karamürsel ve İzmit ilçelerinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve kasım ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde kanyaş, geliç, mısırotu, ekinotu ve ekin süpürgesi adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince Suriye tahılı anlamına gelir. Cinse bağlı tahıllar Avrupa’ya Suriye üzerinden (Fenike?) gelmekteydi, bu nedenle bu isimle anılmışlardır. Tıpkı ülkemize Mısır üzerinden gelen Mısır tahılının da ülkemizde mısır (Zea mays) olarak bilinmesi gibi. Tür adı Latince Halep, Suriye anlamına gelir. Türün yayılış coğrafyasına işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Syria, Mauritania” olarak belirtilmiştir.

Türk Uygarlığındaki yeri

Kanyaş (قنياش) bitkinin Türkçe karşılığıdır. Kanyaş kelimesinin karşılığı konusunda emin değiliz, tek kaynakta geçmektedir ve bitkinin idrar güçlüğü vakalarında başvurulduğu haricinde bir bilgiye yer verilmemiştir. Gâfikî, bu kelime ile yakın yazılışa sahip bir bitkiden, kanyâs (كنياث) maddesinde bahsetmiştir. Ona göre, durgun sularda yetişen, uzun dallı ve çok budaklı bir bitkidir. Yaprakları göğüs şikâyetlerinde kullanılmış, ayrıca çocuklarda fıtık tedavisinde kullanılmıştır. Gâfikî’nin tanımladığı bitki, bizim kanyaşı karşıladığımız bitki ile uyumlu değildir, daha çok bir Equisetum türünü çağrıştırmaktadır.

Gıda

Tohumlar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Tohumları öğütülerek ekmek yapımında kullanılır.

Tıp

Tohumlar idrar söktürücü ve yatıştırıcıdır.

Dikkat

Polenleri saman nezlesine neden olabilir. Sert iklim koşullarına bağlı olarak solan yaprakları hidrojen siyanür depolar ve bu at ile sığırlar için ölümcüldür.