Smyrnium olusatrum (Yabanikereviz)
Tanımı
Smyrnium olusatrum (Yabanikereviz), Maydanozgiller (Apiaceae) ailesine bağlı Yabanikereviz (Smyrnium) cinsinden 30 ila 150 cm büyüyebilen iki yıllık bir bitkidir. Gövde en çok 2 cm çapında olup sağlam yapılıdır ve zamanla içi boş hale gelir. Kök yumrulu olup yarım metreye kadar uzar, ayrıca lifli yanal köklere de sahiptir. Taban yaprakları 2 ila 4 arası üçlü ya da teleksidir. Gövde yaprakları sarmal biçimde sıralı olmakla birlikte üsttekiler karşılıklı ya da halkavi dizilişli olabilir. Şişkin, mor çizgili ve etli yaprak sapının kenarları tabana doğru gidildikçe kâğıtsı hale gelir.
Çiçek durumu terminaldir ya da yaprak koltuklarında bulunmaktadır, 6 ila 7 cm çapında ve çıplak, 2 ila 4 cm uzunluğunda 7 ila 17 arası kolludur. Çiçek durumu sapı genellikle kollardan daha uzundur. Bırahte 3 ila 4 adet, küçük, soluk ve belirsizdir. Şemsiyecikler 1 ila 2 cm çapında, 10 ila 20 adet çiçekli ve 1 ila 5 adet minik ikincil bırahtelidir. Genellikle sadece terminal şemsiyenin tüm çiçekleri erseliktir. Yanal olanlarda erselik ve erkek çiçekler birlikte görülürken, altındakilerde ise sadece erkek çiçekler bulunur. Çiçekler soluk sarı renklidir. Meyve 6,5 ila 8 mm uzunluğundadır. Merikarp üç adet kabarık çizgilidir. Yağ kanalları dizel benzeri bir kokuya sahiptir. Bitki bir yılda yaklaşık dokuz bin tohum üretebilmektedir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak Roma uygarlığı eliyle Avrupa’nın büyük bölümüne yayılmıştır. Yol kenarı, tahrip edilmiş araziler ve deniz kenarına yakın alanlarda görülen bitki umumiyetle mart ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 300 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ve Körfez ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca mürr anlamına gelir. Bitkilerin kokusunun Commiphora myrrha gibi ağaçlardan elde edilen ve mürr adı verilen reçinenin kokusuna benzemesine işaret eder. Epitet Latince kara sebze anlamına gelir. Bitkinin olgun meyvelerinin rengine işaret eder.
Gıda
Yapraklar ve genç sürgünler çiğ olarak tüketilmiştir. Roma ordusu seferlerinde bu bitkinin yaprak, gövde ve köklerini yanlarında taşırdı. Atlar tarafından sevilerek tüketilmektedir. Tadı kerevize benzer. Yapraklar salata ve çorbalara eklenmiş, ayrıca siyah tohumları baharat olarak kullanılmıştır. Sürgün ve yapraklar pişirildikten sonra yoğurt eklenerek tüketilmiştir.
Bitki Büyük İskender döneminde oldukça popüler hale gelmiştir ve bu nedenle bazı dillerde Alexanders olarak bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre ise konunun İskender ile ilgisi yoktur ve olusatrum kelimesi bozularak Alexander halini almıştır.
Tıp
Bitki sindirime yararlıdır. Geçmişte astım, âdet şikâyetleri ve yaraların tedavisinde kullanılmıştır. Tohumlar iskorbüt tedavisinde kullanılmıştır.
Yabani kereviz…
Smyrnium olusatrum, Antikçağda hayli meşhur bir sebze olan ve günümüzde de bazı bölgelerde tüketilen bir bitkidir.
Dilimizde yabanikereviz, baldıran, göret ve deli kereviz adları ile bilinmektedir.
Tarihi
Antik Yunan
Kokusu mürü andıran kökü alınarak kıyılır. Isıtıcı, yumuşatıcı ve rahatlatıcıdır. Ayrıca kokulu maddelere eklenmiştir. DI 1-65.
Yetiştirilen kerevizden daha büyük, daha ve beyaz ve sapı da çizgili olup içi boştur. Yapraklar daha geniş ve morumsudur. Tohum siyah renkli, dikdörtgensi, sert, keskin ve baharatlıdır. Kök beyaz, aromatik, lezzetli ve incedir. Gölgeli yerlerde ve sulak alanların kenarında yetişir. Kereviz gibi tüketilmiştir. Kök hem çiğ hem de haşlanarak, ayrıca yaprak ve sapları da haşlanarak yenir. Ayrıca çiğ olarak salamura da yapılmaktadır. Tohumlar bal ve şarapla içildiğinde âdet söktürücüdür. İçildiğinde ya da sürüldüğünde insanın içini ısıtır ve idrar güçlüğüne yardımcı olur. Kök de bu etkileri gösterir. DI 3-67.
Antik Roma
Hipposelinum, olusatrum ve smyrnium adları ile bilinmektedir. Bitkinin gövdesinden gözyaşı formunda bir sakız üretilir ve bunun mür aromasına sahip olduğu söylenir. Eskiler bitkinin taşlık ve ekilmemiş arazilerde yetiştirilmesini tavsiye eder. PL 19-18.
Özellikle akrep kovucu olduğu söylenmiştir. Tohumları içilirse mide ve bağırsak rahatsızlıklarına şifadır. Tohumları kaynatılarak ballı şarapla içilirse idrar güçlüğüne iyi gelir. Bitkinin kökü şarapla kaynatılırsa mesane taşlarını kırar, bel ve yan ağrılarını giderir. İçilir ve uygulanırsa kuduz köpek ısırmasına faydalıdır. Bunun yanında suyu, soğuktan uyuşmuş kişileri ısıtmak için içirilmiştir. PL 20-46.
