Gurayrâ (غريرا), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Dioscorides, Suriye’ye özgü olduğunu, dalak şikâyetleri ve ağrılı idrar vakalarında kullanıldığını, ayrıca âdet akışını durdurmak için başvurulduğunu; Gâfikî, küçük tohumlu ve aromatik bir bitki olduğunu yazmıştır.

Görünümünün havuca, tohumlarının kerefese benzediği belirtilen bitkiye Anadolu’da, âdet söktürücü ve idrar söktürücü olarak başvurulmuştur.

Tanımı

Sison amomum (Kara maydanoz) çıplak, dik ve iki yıllık bir bitkidir. Ezildiğinde petrol benzeri güçlü ve kötü bir koku yayar. Gövde silindirik, iyice oluklu, bolca dallı ve genellikle 50 ila 110 cm uzunluğundadır. Dallar gövdeye birleştikleri yerde kılıflıdır. Yapraklar 1 ya da nadiren 2 teleksi, anahatta yumurtamsı dikdörtgensi, 10 ila 18 cm uzunluğunda, 3 ila 10 cm genişliğinde, bölümleri genellikle sapsız, yumurtamsı mızraksı, 10 ila 55 mm uzunluğunda, 5 ila 25 mm genişliğinde, düzensiz testere dişli ve sıklıkla loblu, üst yüzeyi yeşil ve alt yüzeyi mumsudur. Tüm şemsiyeler saplı, 3 ila 5 adet uzunlukları farklı kollu ve 0,5 ila 2 cm uzunluğundadır. Bırahte ve ikincil bırahte birkaç adet, şeritsi ince uçlu ve zaman zaman dökülücüdür.

Şemsiyecikler birkaç çiçekli ve çiçekler erseliktir. Çiçekler beyaz renkli, çentikli ve şekilleri düzensiz beş taç yapraklıdır. Ercik beş adettir. Çanak yaprak mevcut değildir. Meyve zamanı çiçek sapları 2 ila 4 mm uzunluğundadır. Merikarp yanal olarak sıkıştırılmış, yumurtamsı, 2 ila 2,5 mm uzunluğunda, 1 mm genişliğinde ve kahverengimsidir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa’nın Akdeniz kıyılarından Kafkasya’ya kadar olan bölgede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Tarla, yol kenarı ve nemli bölgelerde görülen bitki umumiyetle temmuz ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi dDeniz seviyesinden 200 metreye kadar olan rakımlarda Başiskele ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kara maydanoz adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı ilk önce Dioscorides tarafından Suriye orijinli bir maydanozgiller üyesini tanımlamak için kullanılmıştır, olasılıkla Süryanice kaynaklıdır. Tür adı, türün aromatik kokusunun Amomum cinsi ile benzerliğine işaret etmektedir. Bu doğrultuda ikili adlandırma öncesi adı “Sison quod Amomum officinis nostris”tir.

Gıda

Tadının kerevizi andırdığı söylenen kökü pişirilerek tüketilmiştir. Yaprak ve tohumları çeşni olarak kullanılmıştır ancak yaş tohumlarının kokusu kötüdür.