Tanımı
30 cm ila 2 metre kadar büyüyebilir. Genel olarak konik bir yapısı vardır. Parlak soluk yeşil renkli yaprakların belirgin beyaz damarları vardır. Çiçekler kırmızı ile mor arası renklerdedir. Taban çapı 1,5 metreyi geçer. Gövde oluklu ve belli düzeyde pamuksudur. Büyük örneklerin gövdelerinde de oyuklar görülür. Yapraklar dikdörtgenimsi ile mızraksı arasında değişkendir. Bunlar tüysüz; ya loblu ya da teleksidir ve kenarları dikenlidir. Çiçek başları 4 ila 12 cm uzunluğundadır. Bırahte tüysüz, üçgensi, diken kenarlıdır ve uçlarında ayrıca sarı bir diken izlenir. Kapçık siyahtır, uzun beyaz bir sorguç ile sarı bir bazal halkayla çevrilidir. Tohumlar ağustos ile ekim aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. -15 dereceye kadar dayanıklıdır. Tohumlar mart ve nisan aylarında ekilebilir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. Agresif bir istilacıdır ve günümüzde dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yol kenarı, tarlalar ve tahrip edilmiş arazilerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adı
Dilimizde gengel, akkız, ala kangal, ala kenger, deve dikeni, deve gengeli, eşek dikeni, gangal, gangal dikeni, gankal, genge, genger, kıbbun, kocabaş, kocabaşı, meryemana dikeni, şevkülmeryem, sütlü kengel ve uslu kengel adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca püskül anlamına gelir. Büyük ihtimalle tohum dağıtma zamanı beyaz renkli sorguçlara işaret eder. Cinsin Türkçe adı olan devedikeni ayrıca Carduus ve Cirsium cinsleri için de kullanılır. Tür adı Latince Meryem anlamına gelir. Meryem Mısır’dan kaçarken bebeği İsa’yı emzirmek için bitkinin yapraklarından oluşan bir gölgeliğe sığınır. Burada sütünden bir miktar bitkinin yapraklarına damlar. Bitkinin yapraklarında görülen karakteristik beyaz lekeler bu hadiseye izafe edilmektedir. İkili adlandırma öncesi adı “Carduus mariae”dir.
Gıda
Genç bireyler pişirilerek tüketilebilir. Gövde soyularak çiğ olarak yenilebilir. Kökleri çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Çiçek tomurcukları pişirilerek tüketilebilir. Tohumlarından tüketilebilir yağ elde edilir. Tohumları ayrıca kavrularak kahve ikamesi olarak içilir.
Tıp
Geleneksel olarak karaciğerin yatıştırılması ve safra akışını artırmak için kullanılır. Büzücü, safra söktürücü, terlemeyi arttırıcı, idrar söktürücü, kusturucu, adet kanamasını uyarıcı, uyarıcı, mide ağrısı giderici toniktir. Sarılık, siroz, hepatit ve zehirlenmelerde dahili olarak kullanılır. Zehirli Amanita türlerinin neden olduğu zehirlenmelerde başvurulur.
Dikkat
Potasyum nitrat içeriği nedeniyle, sığır ve koyunlar için zehirlidir. Nitrat ayrıca mide kanserine neden olabilir. Doz aşımı baş ağrısı ve mide sorunlarına yol açabilir.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın