Silene vulgaris (Gıvışgan)

Tanımı

80 cm büyüyebilir. Çok sayıda gövde görülür, bunlar dik ya da yükselici biçimde ve tüysüzdür. Taç çok simetrili, beyaz renkli, 2 cm genişliğindedir. Taç yaprak sayısı beştir ve bunlar genellikle derince 2 lobludur. Çanak kaynaşık, oval, 5 loblu, ağ damarlı ve tüysüzdür. 10 adet ercik vardır. Boyuncuk sayısı üçtür. Çiçeklenme 20 ila 50 arası çiçekten oluşur. Çiçekler baş aşağı durumdadır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, taban yaprakları saplı, gövde yaprakları sapsızdır. Tohumlar temmuz ve eylül aylarında olgunlaşır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Çayırlar, yamaç ve çalılıklarda görülür. Kartepe ve Kandıra ilçelerinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Genç sürgünler ve yapraklar tüketilebilir. Taze yaprakları salatalara eklenir. Olgun yapraklar ise haşlanarak, kızartılarak ya da sarımsakla birlikte omlet yapımında kullanılır. Yaprakları zeytinyağı ile pişirilerek tüketilir. Yaprakları et yemeklerine eklenir. Ayrıca gözlemelerin de içine konulur. Genç sürgünlerin tadı bezelyeye benzer.

Tıp

Bitkinin suyu oftalminin tedavisinde kullanılır.

Etimoloji

Cins adını Satir Silenus’tan almıştır. Satirlerin yarı keçi yarı insan formunda olmasına rağmen, Silenus daha çok at özellikleri taşır ve bu özelliği ile diğer satirlerden ayrılır. Silenus, şarap tanrısı Dionysos’un öğretmenidir. Cinse ait türlerin büyük bölümünde viskozite görülür ve bu nedenle doğrudan şarap tanrısı ile bir bağ kurulduğu düşünülmektedir. Ayrıca Silenus’un orman tanrısı olması ve Silene türlerinin genellikle ormanlık alanlarda görülmesi nedeniyle bir bağ kurulmuş olması da mümkündür. Türkçe yaygın adı olan nakıl kelimesi Anadolu’da dal üzerine dizilmiş kiraz meyveleri için kullanılır. Bazı Silene türlerinin çiçekleri bu alegoriye izin verir biçimdedir. Aynı kelime Arapçada hurma ağacı anlamını verir. Tür adı Latince yaygın anlamına gelir. Türün dağılım alanının genişliğine işaret eder. Cins ilk defa Konrad Mönch tarafından Behen cinsi altında listelenmiştir, bu durumda yaygınlık Behen cinsi özelindedir. Özgün tanımda bu “in sylvis, frequens in aridis & in horto” olarak belirtilmiştir. Bitkinin Türkçe adlarının büyük bölümü, kuru çiçeklerinin rüzgarda hışırdamasına işaret eder.

Türkçe adları

Dilimizde gıvışgan otu (Kuru çiçekler rüzgarda hışırdar), cıvrıncık, çığıştak, gıvırşık, ecibücü, ibişgıbış, kıvırşık, kıvışgan, kıvışık, kıvışkan, kıvrışık, kıvşıyık ve tavuk yastığı adları ile bilinmektedir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.