Özet
Senna alexandrina (Sinameki) binlerce yıldır tıbbi amaçlarla kullanılan ve günümüzde peyzaj alanlarına dikilen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Senna alexandrina (Sinameki) yarım ila 2 metre arası boylanabilen bir çalıdır. Gövde dik, dallı ve soluk yeşil renklidir. Yapraklar beş çift halinde dizilidir. Yaprakçıklar 5 ila 9 arası çift halindedir. Bunlar 1 ila 4 cm uzunluğunda, 3,5 ila 10 mm genişliğinde, derimsi, mızraksı ila yumurtamsı ve uçları sivridir. Çiçek kurulu uçta ya da koltuklardadır ve 15 cm uzunluğa erişebilir. Çiçek sapı 3 ila 4 cm uzunluğundadır. Çanak yapraklar beş adet, uzunlukları neredeyse aynı, 1 ila 1,3 cm uzunluğunda, 6 ila 8 mm genişliğinde, kaşıksı ya da kupa biçimli ve açık sarı renklidir. Taç yapraklar 5 adet, uzunlukları neredeyse aynı, 1,4 ila 1,7 cm uzunluğunda, 7 ila 10 mm genişliğinde, ters yumurtamsı, kısaca pençeli, koyu sarı renklidir ve damarlar çiçek kuruyunca belirgin hale gelir. 10 adet ercik görülür. Yumurtalık yoğun biçimde tüylüdür. Meyve 4 ila 5 cm uzunluğundadır ve 4 ila 10 arası tohum taşır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Mısır ve Sudan’da yayılış gösterir ancak tıbbi değeri nedeniyle erken dönemde eski dünyanın büyük bölümünde bilinmiş ve kullanılmıştır. [Harita, Alt türler, Sinonim, Herbaryum] Bahçeler, yol kenarı ve parklarda görülen bitki umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 500 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adları
Dilimizde sinameki adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Arapça parlak anlamına gelir. Cinsin çiçekleri sıklıkla kına (Lawsonia inermis) ile karıştırılarak kınanın renginin daha parlak olması sağlanırdı. Diğer yandan bazı kaynaklar yine Arapça orijinli olmakla birlikte meyvelerin müshil etkisine atıfta bulunulduğunu öne sürmektedir. Tür adı Latince İskenderiye anlamına gelir. Tür, Mısır’da yetiştirilmesi ve İskenderiye limanında diğer bölgelere ihraç edilmesi nedeniyle İskenderiye sinamekisi olarak bilinirdi. Ancak Ortaçağ’dan itibaren Mekke şehri ile anılmaya başlanmıştır: Senâ-yi mekkî. Dilimizdeki sinameki adı da bu terkipten bozmadır.
Türk Uygarlığındaki yeri
Sinâmeki (سنامكی), bitkinin Türkçe karşılığıdır ve Arapça aslı olan senâ mekkî (سنا مكي)’den bozmadır. Halîmî, bitkinin adının senâ olduğunu ancak Mekke’den geldiği için sinâmeki olarak bilindiğini belirtmiştir. El-Hemedânî, Mekke’den geldiğini; Dineverî, saçları boyamak için kınâ ikâmesi olarak kullanıldığını; İshak bin Huneyn, cilt çatlaması, saçkıran, baş ağrısı, epilepsi ve cilt hastalıklarının tedavisinde başvurulduğunu yazmıştır.
Toplandıktan sonra gölgede kurutulup kapalı kaplarda saklanması halinde bir yıl boyunca etkisini kaybetmeyeceği belirtilen sinâmeki Anadolu’da, melankoli, sıraca, cilt hastalıkları, baş ağrısı, diş rahatsızlıkları, boğaz rahatsızlıkları, bağırsak hastalıkları, saç dökülmesi, bel ağrısı, gut, siyatik, eklem ağrısı, kalp hastalıkları, spazm ve hemoroid tedavisinde kullanılmış, bit kovucu olarak faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.619-620.
Tıp
Yapraklarından elde edilen çay laksatif olarak kullanılır. Yaprak ve meyvelere müshil etkisi nedeniyle başvurulmaktadır. Meyveler kaynatılarak nefes darlığı ve bağırsak paraziti vakalarında kullanılmıştır.
Dikkat
Uzun süreli kullanımı ile 12 yaşın altındaki çocuklar ve hamile ya da emziren kadınların uzak durması önerilmiştir.
Bir yanıt yazın