Senecio vulgaris (Taşakcılotu)

derleyen:

Özet

Senecio vulgaris (Taşakcılotu) genelde işlenmemiş arazilerde yaygın olarak görülen ve tıbbi amaçlarla kullanılan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Asterales

Papatya takımı

Asteraceae

Papatyagiller

Senecio

Kanaryaotu

Türk Uygarlığındaki yeri

Îrîgârûn (ايريغارن), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan erigeron (ἠριγέρων)’dan alınmıştır. Metinlerimizde bitki için ülker otı (اولكر اوتى) da kullanılmıştır. Dioscorides, idrar yolu iltihabı, mide ağrısı ve apış arası şikâyetlerinin tedavisinde kullanıldığını, yara iyileştirici olarak yararlanıldığını yazmıştır. Circîre benzediği, elma kokulu ve kırmızı gövdeli olduğu belirtilen bitki, testis ve anüs şişlerinin geçirilmesi için kullanılmış, ayrıca iltihap giderici olarak başvurulmuştur.

Tarihi

Bir arşın boylanabilir. Gövde kırmızımsıdır. Yaprakları küçüktür ve roka yaprağı gibi bölünmüştür. Çiçekler sarı renklidir. Baharda çiçeklerinin saç gibi ağarması nedeniyle erigeron adıyla bilinmektedir. Şehirlerde yetişir. Yaprak ve çiçekleri serinleticidir, tek başına ya da üzüm pekmezi ile sarıldığında testis ve anal iltihapları tedavi eder. Mür ile saklatlanma ve tendon sakatlanmalarına uygulanır. Sorguçları da sirke ile uygulanırsa benzer etkiyi gösterir. Ancak sorguçlar ilk aşamada toplandı ise içilirken boğulmaya neden olur. DI 4-96.

Tanımı

Senecio vulgaris (Taşakcılotu) genellikle 20 ila 45 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Gövde genellikle tek adet olup diktir. Gövde ve yapraklar çıplak ya da seyrekçe ağsı tüylüdür. Üst yapraklarda sap mevcut değildir. Yapraklar teleksi lobludur ve bitkinin tepesine doğru küçülmektedir. Seyrek ve ince tüylerle kaplıdır. Loblar yuvarlak testere dişlidir. İnvolukrum silindiriktir. Filariler şeritsi, çıplak ve sıklıkla siyah uçludur. Açık kümeler 10 ila 22 arası sarı çiçek başı taşır. Çiçekler erseliktir. Dilsi çiçekçik görülmez. Tüpsü çiçekçikler sarı renklidir. Kapçık silindirik ve genellikle seyrekçe tüylü ya da nadiren çıplaktır. Sorguç beyaz renkli ve 6 ila 7 mm uzunluğundadır. Donlara dayanıklıdır. Çiçekler tamamen açılmaz, bitki tozlayıcı böceklerin nadir olduğu kış aylarında görülür ancak kendi kendini tozlama yeteneğine sahiptir. Bir bitki binlerce tohum üretebilir. Kuşlar da bitkinin yapraklarını tüketir. Özellikle yoğun karlı kış mevsiminde ayakta kalan birkaç bitkiden biridir. Bu onu kelebek tırtılları için de önemli bir besin kaynağı haline getirir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde istilacı tür olarak dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve çayırlarda görülen bitki umumiyetle aralık ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kanarya otu, taşakcılotu, ölü çiçeği ve sütlüce adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince yaşlı adam anlamına gelir. Tohum dağıtma zamanı kapçıkları tutan sorguçların görünümüne işaret eder. Dilimize aynı kökten girmiş senato ve senatör gibi kelimeler mevcuttur. Tür adı Latince yaygın anlamına ve türün yayılış alanının genişliğine işaret eder.

Gıda

Yaprakların çiğ ya da pişirilerek tüketildiği kaydedilmiştir ancak karaciğer hasarına neden olabileceği için bu tercih edilmemelidir.

Tıp

Terletici, müshil, iskorbüt hastalığı tedavi edici, idrar söktürücü ve parazit düşürücü olarak tavsiye edilmiştir. Bunun yanında âdet bozuklukları ve burun kanamalarında başvurulmuştur.

Dikkat

İnsanlar için zehirli olup karaciğer hasarına neden olabileceği rapor edilmiştir. Hamile olanlar uzak durmalıdır. Sığır ve atlara aşırı otlatılması zararlıdır. Koyun ve keçiler zararlı olmadığı rapor edilmiştir.