Özet
Scolymus hispanicus (Şevketibostan) özellikle Akdeniz’e kıyısı olan bölgelerde binlerce yıldır tüketilen ve tıbbi amaçlarla kullanılan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tarihi
Kökü siyah ve kalın olup değerlidir. Şarapla kaynatılıp içilirse koltuk altı ve vücudu kötü kokanlara faydalıdır. Kötü kokulu idrarı da engeller. Erken evrede kuşkonmaz gibi haşlanarak tüketilir. DI 3-14.
Scolymos doğuda tüketilir ve limonia (çayır bitkisi) adıyla bilinir. Yüksekliği bir arşını geçmeyen çalı benzeri bir bitkidir, yaprakları küme halindedir, kökü siyah renkli ve tatlıdır. Eratosthenes, fakirlerin diyetinde yer alan bu bitkiden övgüyle bahseder. Güçlü bir idrar söktürücü olduğu söylenir. Sirke ile cilt şikâyetlerine uygulanır. Hesiod ve Alcaeus’a göre şarapla alınırsa afrodizyaktır. Ayrıca onlara göre bitki çiçek açarken çekirgelerin daha yüksek sesle şarkı söyler, bu dönemde kadınlarda cinsel arzu artar ve erkeklerde de azalır. Doğanın bu güçlü uyarıcıya bu zamanda çiçek açtırması onun mükemmelliğindendir. Kökü rahatsız edici koltukaltı kokularını yok eder. Xenocrates, denediğini ve kötü kokuları idrarla attığına şahit olduğuna dair bize garanti verir. PL 22-43.
Tanımı
Scolymus hispanicus (Şevketibostan) genellikle 20 ila 80 cm büyüyebilen bir iki ya da çok yıllık bitkidir. Gövde yoğun biçimde dallıdır. Gövde ve yapraklar dikenlidir. Taban yaprakları 45 cm uzunluğunda, saplı, yumuşak, derince loblu ve zayıfça dikenlidir. Gövde yaprakları 4 ila 20 cm uzunluğunda, sert, dikdörtgensi ila yumurtamsı, dişli ya da derince loblu, abaksiyal olarak güçlü biçimde damarlı, dikenli ve tüylüdür. Filariler mızraksı ve çıplaktır. Kömeçler sapsız ya da kısa saplı, 2 ila 3 cm çapında, parlak sarı ve turuncu-sarı rengindedir. İnvolukrum 15 ila 20 mm çapındadır. Kapçık dairesel ila yumurtamsı ve 3 ila 5 mm uzunluğundadır. Sorguç 2 ya da 4 adet pulludur.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak günümüzde Avustralya ve Amerika kıtalarına da dağılmıştır. [Harita, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler, tarlalar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda İl genelinde yaygın olarak gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde altın dikeni, akçakızı, çetmi dikeni, kızılgöz dikeni, sarı diken ve şevketibostan adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince enginar anlamına gelir. Cinsin enginar ile aynı aileden olmaları dışında bir ilgisi yoktur. Beri taraftan iki cinste mutfak değerleri ile meşhurdur ve tatları ile ilgili bir bağıntı kurulmuş olabilir. Tür adı Latince İspanya anlamına gelir ve açık bir şekilde türün tip yerine işaret etmektedir. Özgün tanımda bu, “Habitat in Italia, Scilia, G. Narbonensis” olarak belirtilmiştir. Bitki İspanya’da popüler bir sebzedir.
Gıda
Sapları çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Etli terbiyeli yemek veya haşlandıktan sonra sade ya da yoğurtlu zeytinyağlı salata şeklinde tüketilmektedir.
Tıp
İdrar söktürücü, kanı temizleyici özelliği vardır. Kök ve toprak üstü kısımları idrar arttırıcı ve taş düşürücü amaçlarla kullanılmaktadır. İlacın böbrek taşı, üreter ve mesane taşı düşürmede oldukça etkili olduğu klinik denemeler sonucu ortaya konmuştur. Ayrıca kök ve yaprakları antibakteriyel, uçuk giderici, iltihap giderici, spazm çözücü özellikler taşıdığı, kolon, böbrek ve akciğer kanserlerinde anti tümöral etkilere sahip olduğu bildirilmektedir. Bunun yanında bağırsak iltihabı ve kansere karşı kullanılmaktadır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın