Sekanâdîks (سقناديكس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan skandiks (σκάνδιξ)’ten muharreftir. Dioscorides, çiğ ya da haşlanarak tüketildiğini, bağırsak, mesane, böbrekler, karaciğer ve mide için faydalı olduğunu; Şerîf, cilt hastalıklarında uygulandığını, mideye faydalı olup idrar söktürücü olarak faydalanıldığını belirtmiştir

Yapraklarının şâhterec yapraklarına benzediği ve iki karış uzunluğunda olduğu belirtilen bitki Anadolu’da, mideye şikâyetleri, cilt hastalıkları, böbrek ve karaciğer rahatsızlıkları vakalarında kullanılmış, idrar söktürücü, müshil ve kan arıtıcı olarak faydalanılmıştır.

Tarihi

Sert ve acı tatlı bir bitkidir. Haşlanarak ya da çiğ olarak yenildiğinde bağırsakları rahatlatır, sağlıklı bir besindir ve idrar söktürücüdür. Kaynatılarak içilirse mesane, böbrekler ve karaciğer için faydalıdır. DI 2-138.

Scandix, Opion ve Erasistratus tarafından sebze sınıfında gösterilmiştir. Haşlandığında bağırsak gevşekliğini durdurur. Tohumu sirke ile alındığında hıçkırığı keser. Yanıklara sarılır. İdrar söktürücüdür. Kaynatılması mide, karaciğer, böbrek ve mesane rahatsızlıklarına iyi gelir. Aristofanes, annesinin geçimini scandix satarak sağlaması nedeniyle Euripides’e, “anandan scandix al da bana ver” diye takılırmış. PL 22-38.

Tanımı

Scandix pecten-veneris (Zühretarağı) 5 ila 35 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Gövde seyrek tüylü, dik ve dallı olup zamanla içi boş hale gelir. Gövde ve dallar derince olukludur. Alt yapraklar uzun saplı iken üsttekiler sapsızdır. Tamamında zarsı ve kirpikli kenarlı geniş kılıflar bulunur. Yapraklar dikdörtgensi ila dikdörtgensi yumurtamsı, 2 teleksi ya da derin teleksidir. Bunların boyları tepeye doğru gidildikçe küçülür. Çiçek kurulu genellikle uzunlukları eşit, kalınca 1 ila 2 kolludur ve sapı 1,5 ila 8 cm uzunluğundadır. İkincil bırahteler 3 ila 5 arası sayıda, düz ila derince 2 ila 5 arası dişlidir. Şemsiyeciklerde 3 ila 10 adet çiçek bulunur. Çiçekler beyaz renklidir. İkincil bırahteler 5 adet, genişçe mızraksı, yukarıda basit, iki ya da üç parçalı ve kirpikli kenarlıdır. Çiçek sapı meyve zamanı kalınlaşıp düzleşir ve genellikle 2 mm uzunluğa erişir. Meyve 7,5 cm kadar uzayabilir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bir bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yol kenarı, tarlalar, yamaçlar ve çayırlarda görülen bitki umumiyetle mart ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kişkiş ve zühretarağı adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adının kaynağı açık değildir. Gerek Antik Yunan ve gerekse Roma’da bu isimle anılmaktadır. Bir görüşe göre, Antik Yunanca parlamak kelimesi ile ilintilidir ve bitkilerin açık yeşil yapraklarına işaret edilmektedir. Tür adı Latince Venüs’ün tarağı anlamına gelir. Meyvelerin tarak dişlerini andırmasına işaret eder. Zühre tarağı adı, Antikçağda Venüs tarağı olarak bilinen bitkinin adının, Akadca Venüs yıldızının karşılığı olan Zühre ile değiştirilmesi ile elde edilmiştir.

Gıda

Genç gövde uçları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Salatalara eklenmiş, ayrıca börek yapımında kullanılmıştır.

Tıp

Tohumu sirke ile birlikte hıçkırık gidericidir. Haşlanarak tüketildiğinde bağırsak gevşekliğini durdurur. Yanıklara uygulanır. İdrar söktürücüdür. Mide, karaciğer, mesane ve böbrek rahatsızlıklarında başvurulmuştur. Aristofanes’in şair Euripides’e yaptığı şakada geçen bitki budur: “Annenden skandix al ve bana ver!” Euripides’in annesi bir manavdı ama gerçek sebzeler yerine skandix gibi sebzeleri satardı, şakanın konusu budur. Kökü ebegümeci (Malva sylvestris) ile birlikte ezilerek vücuttaki yabancı maddeleri çıkarmak için kullanılmıştır.