Özet
Saponaria officinalis (Sabun otu) binlerce yıldır temizlik ve tıbbi amaçlarla kullanılan, ayrıca süs bitkisi olarak yetiştirilen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Sâbûn (صابون), bitkinin Latincedeki karşılığı olan sapodan muharreftir. Metinlerimizdeki bütün sâbûn kullanımlarını bu bitki ile karşılamak doğru değildir, sâbûn her zaman bitkisel maddelerden üretilmez. Dioscorides, dalak ve karaciğer şikâyetleri, kemik iltihabı, cüzzam, öksürük ve astım vakalarında kullanıldığını, ayrıca hapşırtıcı, görüşü keskinleştirici, taş düşürücü, idrar söktürücü olarak faydalanıldığını aktarmıştır. İbnü’l-Baytâr, kundus ile sâbûnun karıştırıldığını (iki bitki de temizleyici özelliklere sahiptir),
kökünün yünleri yıkamak için kullanıldığını; el-Nebâtî, kadınların deterjan olarak başvurduklarını kaydetmiştir.
kökünün yünleri yıkamak için kullanıldığını; el-Nebâtî, kadınların deterjan olarak başvurduklarını kaydetmiştir.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.588-589.
Yüz temizlemek için kullanılan meşhur bir bitkidir. Kökü keskin ve idrar söktürücüdür. Balla alındığında karaciğer hastalığı, öksürük ve sarılığa iyi gelir, aynı zamanda bağırsakları da temizler. Kapari kökü ile alınırsa taşları kırar ve idrar söktürücüdür. Uygulandığında âdet söktürücüdür ve fetüsü yok eder. Polenta ve sirke ile kullanıldığında cüzzamı temizler. Görüş keskinliği için göz ilaçlarına eklenir. Öğütülerek balla birlikte damlatıldığında hapşırtarak ağızdan temizler. DI 2-163.
Tarihi
Bu bitki radicula adıyla bilinir, usaresi yünün yıkanmasında kullanılır ve yüne harika biçimde beyazlık ve yumuşaklık verir. Anadolu ve Suriye’de engebeli yerler ve kayalık alanlarda yetişeni çok kıymetlidir. En değerlisi ise Fırat’ın ötesinde yetişendir. Buradakinin sapı incedir ve halkı tarafından gıda amacıyla kullanılır. Merhem yapımında kaynatılarak kullanılır. Yaprakları zeytin yaprağına benzer. Yunanlar bu bitkiye struthion der. Yazın çiçeklenir ve hoş bir görünümü vardır ancak kokusuzdur. PL 19-18.
Tanımı
Saponaria officinalis (Sabun otu) genellikle 30 ila 70 cm kadar büyüyebilen bir bitkidir. Rizomları vasıtasıyla koloni oluşturur. Gövde dik, basit ya da dallı ve genelde kırmızı süslüdür. Yapraklar geniş, sapsız, karşılıklı dizilişli, 3 damarlı, 3 ila 11 cm uzunluğunda, 1,5 ila 4,5 cm genişliğinde ve mızraksıdır. Bırahte mızraksı ve sipsivri uçludur. Çiçek sapı seyrekçe kısaca havlıdır. Çiçekler hoş kokulu, pembe ya da bazen beyaz renklidir. Geceleri kokuları daha güçlüdür. Çanak yeşil ya da zaman zaman koyu mor renkli, tüpsü ve 20 damarlıdır. Çanak dişleri genişçe yumurtamsı ve sivri uçludur. Kapsül silindirik ya da yumurtamsıdır. Tohumlar siyah kahverengi, küresel böbreksi, hafifçe sıkıştırılmış ve kabarcıklıdır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler] Yol kenarı, dere kıyısı ve ormanlık alanlarda görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 100 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde sabun otu, kargasabunu, köpürgen, sabun çiçeği ve tahdik otu adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince sabun anlamına gelir. Cinsin temizleyici özelliğine işaret eder. Özellikle Saponaria officinalis türünün yapraklarından üretilen sabun hassas/antika tekstil ürünlerini temizlemek için kullanılmıştır. Türkçe adı olan sabunotu, Antik Yunanca sapon (σᾱ́πων) kökenlidir. Tür adı Latince tedavi edici anlamına gelir. Epitet, geleneksel olarak tedavi amaçlı kullanılan bitkileri tanımlamak için kullanılmaktadır.
Gıda
Tahin helvası imalatında kullanılmaktadır.
Tıp
Balgam söktürücüdür. Kökü değiştirici, kaşıntı ve pıhtılaşma önleyici, safra söktürücü, sitotoksik, yatıştırıcı, terletici, idrar söktürücü, müshil, hapşırtıcı ve toniktir. Ayrıca demlenerek kaşıntı giderici olarak kullanılmıştır. Bunun yanında sarılık ve iç organ tıkanıklarında başvurulmuştur.
Dikkat
Sindirim sistemini tahriş eder. Aşırı tüketiminin kırmızı kan hücrelerinin yok olmasına, ishal, bulantı ve kusmaya neden olabileceği rapor edilmiştir. Hamilelik sırasında kullanmamak gerekir. Fazla alındığında alyuvarları yok eder.
Bilgi
Hassas tekstil ürünlerini temizlemek için kullanılmıştır. Bitki suda kaynatılarak sabun elde edilmektedir. Giysileri parlatır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın