Tanımı
60 cm büyüyebilir ve rozet 30 cm genişleyebilir. Gövde basit ya da dallı, salgılı ya da salgısız ülgerlidir. Yapraklar basit, dikdörtgensi yumurtamsı, 5 cm uzunluğunda ve 2,5 cm genişliğindedir. Yaprak sapı 2 ila 5 cm uzunluğundadır. Çiçek halkaları 4 ila 6 arası sayıda çiçek bulundurur. Renkli bırahteler neredeyse iki dudaklı çizgileri saklamış durumdadır. Bunlar krem renkli, üst dudak mor ya da gül rengi ile bezelidir ve bırahtenin rengini yansıtır. Çiçekler erseliktir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çalılık, kayalık yamaçlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mart ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1300 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde zarif şalba ve ada çayı adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince iyileştirici anlamına gelir. Cins tıbbi özelliklerine işaret eder. Tür adı Latince yeşil anlamına gelir. Epitet tercihinin nedeni açık değildir. İkili adlandırma öncesi adı “Horminum coma viridi”dir. Bu cümlede, bitkinin tepesinde bulunan ve coma adı verilen yapının yeşil olduğu kastedilmiş ancak bu türde coma menekşe renklidir. Beri taraftan viridis kelimesi, canlılık ve gençlik gibi anlamları da verir. Bu durumda tıbbi etkileri de kastedilmiş olabilir.
Türk Uygarlığındaki yeri
Urmînun (ارمينن), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan horminon (ὅρμινον)’dan alınmıştır. Dioscorides, göz rahatsızlıkları, ödem ve vücuda giren yabancı cisimleri çıkarmak için kullanıldığını, cinsel istek arttırıcı olarak başvurulduğunu belirtmiştir. Yarım arşın uzunluğunda olduğu, tohumlarının boy tohumlarına benzediği ve tarlalarda yetiştiği bildirilen bitkinin, metinlerimizde göz rahatsızlıklarının tedavisinde kullanıldığı ve şişlik giderici olarak faydalanıldığı yazılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.686.
Tarihi
Dioscorides 3-129: Görünüm itibariyle Marrubium’a benzer, gövde yarım arşın uzunluğunda ve dört köşelidir. Tohumları yetiştirilen adaçayından farklıdır. Şarapla içildiğinde afrodizyak olduğuna inanılır. Balla birlikte albugo ve lökomaları temizler. Su ile sürüldüğünde şişlikleri dağıtır ve kıymıkları çıkartır.
Gıda
Yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
Yapraklar ve çiçekli gövdeler aromatik ve antiseptiktir. Diş etini iyileştirmek için gargara olarak kullanılır.
Fotoğrafları
