Özet
Ruscus hypoglossum (Atdili) her dem yeşil bir bitki olup Antikçağdan beridir tıbbi özellikleri nedeniyle kullanılmaktadır.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Ûbuglasun (اوبغلصن), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan hupoglosson (ὑπόγλοσσον)’dan muharreftir ve dil üzerinde anlamına gelir. Bitkinin meyveleri yaprak üzerinde belirir. Metinlerimizde bitki için at dili (ات دلي) adı da kullanılmıştır. Dioscorides, baş ağrısını geçirmek için muska olarak takıldığını; Galen, kökünün yumuşatıcı olduğunu; İbn Cülcül, bitkinin at dili olarak bilindiğini, çünkü yapraklarının tabanında dile benzeyen küçük bir yaprak daha bulunduğunu yazmıştır.
Yaprakları mersîn yaprağına benzediği ve dikenli olduğu kaydedilen bitki Anadolu’da, baş ağrısını gidermek için kullanılmış ve iltihap giderici olarak faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.675.
Yapraklarının yanında küçük dile benzeyen sürgünler vardır. Baş ağrısı olan kişiler muska olarak takar. Bunun yanında yumuşatıcı ilaçlara eklenir. DI 4-129.
Kökü tatlı şarapla tatbik edilirse doğumu hızlandırır. Ayrıca âdet söktürücüdür ve doğum sonrası kalıntılarını atar. PL 23-80.
Tanımı
Ruscus hypoglossum (Atdili) genellikle 35 ila 50 cm büyüyebilen bir bitkidir. Gövdeler dalsız ve neredeyse diktir. Yapraksı gövdeler derimsi, darca ila genişçe eliptik, tepede genişçe sipsivri, 6 ila 10 cm uzunluğunda ve 2 ila 2,5 cm genişliğinde, tabanda doğru daralma ve bükülme eğilimindedir. Gerçek yapraklar çiçeklerin etrafındaki küçük uzantılardır. Çiçekler minik, sarı renkli ve yapraksı gövdelerin üzerindedir. Erkek ve dişi çiçekler farklı bitkilerde bulunmaktadır. Meyve küresel kırmızı bir üzümsü olup 0,6 ila 1,3 cm uzunluğundadır. Değerli bir süs bitkisidir, çünkü yavaş büyür ve tohumlarının çimlenme oranı düşüktür.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak doğu Avrupa, Türkiye ve Kırım’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Ormanlık alanlar, çalılıklar ve kayalık bölgelerde görülen bitki umumiyetle mart ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde tavşan kirazı, at dili, dere kirazı, gelin küpesi, yalova mercanı, karamut ve aleksandra adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca gaga anlamına gelir. Cinse bağlı Ruscus aculeatus‘un yapraksı gövdeleri (cladode) sivri uçludur ve kuş gagasını andırır. Türkçe yaygın adı olan tavşanmemesi ise açık bir şekilde bitkilerin meyvelerine işaret etmektedir. Tür adı Antik Yunanca dil altında anlamına gelir. Türün çiçeklerinin yaprakların (yapraksı gövde, cladode) altında belirmesine işaret eder. TBL’de, olasılıkla bitkinin Avrupa dillerindeki karşılığından (örn. horse-tongue) tercüme edilerek atdili adı önerilmiş. Oysa klasik metinlerde bitkinin adı dil altında olarak geçiyor. Karışıklığın nedeni ise, Antik Yunanca altında anlamına gelen hupo (ῠ̔πο-) kelimesinin, at anlamına gelen hippo (ῐ̔́ππο) olarak okunmuş olmasıdır.
Tıp
Terletici, idrar söktürücü ve müshil etkisi vardır. Ayrıca balla karıştırılarak kaynatıldığında balgam söktürücüdür.
Fotoğrafları
