Rosa canina (Kuşburnu)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Nesrîn (نسرين), bitkilerin Farsçadaki karşılığıdır ve yer yer nesteren (نسترن) olarak da kullanılmaktadır. Halîmî, nesteren ve gül-i nesrînin aynı bitki olduğunu belirtmiştir. Metinlerimizde bitkiler için yabân gülü (يبان گلو) adı da tercih edilmiştir. Bu da bitkilerin Arapça karşılığı olan verd el-berrî (ورد البري)’den tercüme edilmiştir. Ayrıca ‘ullayk el kelb (عليق الكلب) ve bunun kısmen tercümesi olan it burnı (ايت بورنى) adları da kullanılmıştır. Nesrîn kelimesi Farsçada nercîs için de kullanılmaktadır, ancak şiirde nercîsin göz tasviri ile

özdeşlemiş olduğu için biz bütün nesrîn kullanımlarını bu madde altında gösterdik.

Dioscorides, meyvesinin bağırsak şikâyetlerinde etkili olduğunu; İbnü’l-Baytâr mide ve karaciğere faydalı olduğunu; Temimî, yağının koklandığında ya da burun deliklerine sokulduğunda beyne faydalı olduğunu; İshak bin İmrân, güzel kokması için vücut ve giysilere serpildiğini kaydetmiştir.

Anadolu’da, burunda kötü koku, kulak ve diş ağrısı, kulak rahatsızlıkları, nefes darlığı ve göbek sancısı, cilt hastalıkları, kulak

şikâyetleri ve diş ağrısı vakalarında kullanılmış, müshil, parazit düşürücü, âdet söktürücü ve ter kokusu giderici olarak faydalanılmış, atın ayağında çıban çıkması halinde başvurulmuştur. Nesrînin şiirimizde kullanımı, yakın olduğu güle göre daha nadirdir ancak karşıladığı anlam bakımından kısmen örtüşmektedir.

Tarihi

Böğürtlenden büyük, ağaç benzeri bir çalıdır. Yaprakları mersin yapraklarından daha geniş, dallarında güçlü dikenler barındıran, beyaz çiçekli bir bitkidir. İçi tüylü olan meyvesi zeytin çekirdeğini andırır, dikdörtgensidir, olgunlaştıkça kırmızıya döner. Kurutulmuş ve soluk borusuna zararlı olan tüylerinden arındırılmış meyve şarapla kaynatılıp içildiğinde ishali keser. DI 1-94.

Oğlu Praetorian muhafızı olarak görev yapan bir anne rüyasında oğluna köpek gülü (cynorrhodos) gönderdiğini görür ve hemen ardından bitkiyi bir mektup yazarak İspanya’daki oğluna gönderir. Mektupta bir ilahi işaret nedeniyle bu bitkiyi ona gönderdiği yazılıdır. Mektup oğlun eline geçtiğinde ilginç bir biçimde kuduz bir köpek tarafından ısırılmıştı. Denilir ki annenin gönderdiği bitki sayesinde askerin hayatı kurtulmuştur.

Tanımı

Meyveler sonbaharda olgunlaşır. 1,5 ila 5 metre kadar büyüyebilir. Gövde ve dallar dikenlidir ve sarılmasına yardımcı olur. Yapraklar teleksi ve 5 ila 7 yaprakçıklıdır. Çiçekler genelde soluk pembe olur. 5 taç yaprak görülür. Çiçekler erseliktir. Tohumlar ekim ve aralık ayları arasında olgunlaşır.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alan, çalılık ve yamaçlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde yabani gül, köpek gülü, askil, civil, gül burnu, gül elması, ip burması, ip burnu, it burnu, kuşburnu, öküzgötü, asker gülü, it gülü, dikenbaşı, köpekgülü ve yabanigül adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince kırmızı anlamına gelir. Olasılıkla Roma damescana’nın (Isparta gülü) kırmızı renkli çiçekleri ile ilişkilidir. Tür adı Latince köpek anlamına gelir. Batı medeniyetinde “köpek” kelimesi olumsuz ön ek olarak kullanılır. Burada, bahçelere yaygın olarak dikilen gülden ayırmak için kullanılmıştır.

Gıda

Çayı ve marmelatı yapılır. C vitamini bakımından en zengin meyvedir.

Tıp

Grip, nezle ve soğuk algınlığına karşı etkilidir. Güçlü bir antioksidandır. Bağırsak düzenleyici ve idrar söktürücüdür. Romatizma tedavi edici, büzücü, gaz giderici, idrar söktürücü, müshil, oftalmik ve kurt düşürücüdür. Kuşburnu, soğuk algınlığı, influenza, küçük enfeksiyöz hastalıklar, ishal ve gastrit tedavisinde dahili olarak alınır. Şurubu, ilaçlarda hoş bir lezzetlendirici madde olarak kullanılır ve öksürük karışımlarına ilave edilir. Bitkiden elde edilen damıtılmış su hassas ciltler için bir losyon olarak kullanılır. Meyveleri kadın hastalıkları, soğuk algınlığı, öksürük, diyabet, astım ve grip tedavisinde kullanılır. Böbrek kumları, bronşit, romatizma, böbrek ve kardiyak hastalıklar, bağırsak bozuklukları, çıban, egzama, kaşınma, karın ağrısı ve hemoroid tedavisinde kullanılır.

Dikkat

Meyve etinin hemen altındaki tohumların etrafında bir tüy tabakası vardır. Tohumlarındaki kıllar yutulduğunda ağız ve sindirim yolunda tahrişe neden olabilir.