Özet
Reseda luteola (Eşekçitlimi) geleneksel olarak boya üretiminde kullanılan ve genelde makilik alanlarda görülen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
İslîh (اسليخ), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Dineveri, uzun dallı, çiçekleri sarı renkli, kumda yetişen ve circîri andıran bir bitki olduğunu; Gafiki, boyacıların boya elde etmek için kullandıklarını, bunun yanında gaz giderici olduğunu ve zehirlenme halinde başvurulduğunu yazmıştır.
Kumlu bölgelerde yetiştiği ve circîre benzediği belirtilen bitki Anadolu’da, boya elde etmek için kullanılmış, ayrıca akrep sokması halinde panzehir etkisinden faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.422.
Tanımı
Reseda luteola (Eşekçitlimi) genellikle 40 ila 80 cm büyüyebilen tek ya da iki yıllık bir bitkidir. Gövde dik, dalsız ya da sadece üst bölümde dallıdır. Yapraklar almaşlı dizilişli, dikdörtgensi kaşıksı, kenarları düz, kısa saplı, 5 ila 10 cm uzunluğunda, 0,5 ila 2 cm genişliğinde ve hayli diktir. Çiçek kurulu 10 ila 50 cm uzunluğunda, sıkı, başak benzeri ve kısa saplı çok sayıda çiçek bulundurur. Taç yapraklar kalıcı, dört adet, meyve zamanı kıvrık değil, mzıraksı yumurtamsı ve 1 ila 2,5 mm uzunluğundadır. Taç yapraklar dört adet, sarı renkli, 2 ila 4 mm uzunluğunda ve yuvarlak pençelidir. 20 ila 40 adet ercik bulunur. İplikçik kalıcı, 2 ya da 3 mm uzunluğunda ve çıplaktır. Kapsül dik, uçta üç dişli, genellikle çıplak ve yumurta biçimlidir. Tohumlar parlak ve pürüzsüzdür.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ve Batı Asya’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yol kenarı, makilik ve kayalık bölgelerde görülen bitki umumiyetle haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 300 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde eşekçitlimi, cehri çiçeği, dağ cehrisi ve yemen safranı adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca yatıştırıcı anlamına gelir. İlk defa Plinius tarafından kullanılmıştır. Morlukların tedavisinde kullanılmasına işaret eder. Tür adı Latince sarımsı anlamına gelir. Türün köklerinden sarı boya elde edilmesine işaret eder.
Tıp
Hafif bir uyuşturucudur.
Bilgi
Köklerinden sarı bir boya elde edilir.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın