Pyrus communis (Armut)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Amrûd (امرود) bitkinin Türkçedeki karşılığıdır. Metinlerimizde bitkinin Süryaniceki karşılığı olan kummasra (ܟܘܡܬܪܐ)’dan muharref kümmesra (كمثري) adı da kullanılmıştır. Halîmî kümmesranın Türkçe adının amrûd olduğunu yazmıştır. Bu bitkiyi günümüzde armut olarak biliniyoruz, yaygın olarak bilinen, yetiştirilen ve tüketilen bir bitkidir.

Dioscorides, mantar zehirlenmesi vakalarında kullanıldığını ve bağırsaklar için faydalı olduğunu, İbni Sînâ, Horasân ve Mâverâünnehir amrûdunun meşhur olup şâh-amrûd adı ile bilindiğini; el-İsrâ’îlî, sindirime yardımcı olduğunu ve ishal ile kusma vakalarında başvurulduğunu; İshak bin İmrân, idrar söktürücü ve iştah açıcı olduğunu yazmıştır.

Bitki Anadolu’da, baş ağrısı, kalp hastalıkları, ishal, sıtma, veba, melankoli, bağırsak hastalıkları ve mide hastalıkları vakalarında kullanılmış, bitkiden susuzluk giderici, kusma engelleyici, idrar söktürücü, iştah açıcı ve cinsel istek arttırıcı olarak faydalanılmış, hamile kalamayan kadınlar için tavsiye edilmiş, ancak aşırı tüketiminin kulunca neden olduğu vurgulanmıştır.

Fal bakmak için de kullanılan amrûd rüya tâbirleri özelinde sarı renkli bir meyve olmasına rağmen istisnai bir durumdadır. Buna göre, rüyada armut görmek ticari fayda anlamına gelmektedir. Amrûdun da, Âdem’in cennetten çıkarken Allah’ın yanına verdiği bitkilerden biri olduğuna inanılmıştır. Bitkinin meyvesinin çok olduğu yıllarda diğer meyvelerin az olacağına inanılmış, Mühre şehrinde Hud peygamberin diktiği ve yıl boyu meyve veren bir armut ağacının olduğu rivayet edilmiştir. Bu tevatürü kutsiyet bağlamında değerlendirmeliyiz. Yıl boyu meyve vermediği bilinen bir bitkinin tek bireyinin yıl boyu meyve vermesi yahut yaprak döktüğü bilinen bir ağacın bir örneğinin yaprak dökmediğinin kaydedilmesi yaygın görülen bir söylencedir ve bu örnekler ya bir tanrıya ya da bizim örneğimizde olduğu gibi bir peygambere izafe edilmektedir. Şiirde nadiren yer verilen amrûd, örneğin Necati Beg Divân’ında fidesinin meyve veren bir ağaç haline gelmesinde ilahi bir taraf olduğuna vurgu yapılarak kullanılmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.144-145.

Tanımı

13 metre kadar büyüyebilir. Gövde pullu ve gridir. Yapraklar yeşil, yumurtamsı, testere dişli kenarlı, saplı, basit ve almaşlı dizilişlidir. Çiçekler beyaz ve beş taç yapraklıdır. Bunlar 2 ila 3 cm çapındadır. Çiçekler yapraklardan önce görülür. Tomurcuklar pembe lekelidir. Sürgünlerde dikenler görülür. Tohumlar ekim ve aralık arası olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. -15 dereceye kadar dayanıklıdır.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak batı Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Bağ, bahçe ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde armut adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince meyve anlamına gelir. Olasılıkla Semitik orijinli bir kelimedir. Dilimizdeki armut kelimesi Türkçe kökenlidir. Tür adı Latince yaygın anlamına gelir. Türün yaygın bir biçimde bilinmesine işaret eder.

Tarihi

Dioscorides 1-116: Armudun tamamı büzücü olan çok sayıda çeşidi vardır. Kuru ayva ya da çiğ ayva ishali durdurur, ancak aç karnına yenmesi zararlıdır. Yabani armut, daha da büzücüdür. Ahşabının külü, mantardan alınan zararları giderebilir. Bazı kimseler, mantar yabani armut ile pişirilirse zararsız hale geldiğini söyler.

Plinius 15-16: Armudun bir çeşidi küçük meyveli olmasına rağmen erken gelişmesi nedeniyle superbum adı ile bilinir. Ancak en meşhuru Crustumian armududur.

Gıda

Meyveler çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.

Tıp

Meyveler ateş düşürücü ve yatıştırıcıdır. Büzücü, ateş düşürücü ve sakinleştiricidir.

Bilgi

Yapraklarından sarı bronz bir boya elde edilir.

Fotoğrafları


Yorumlar

  1. Hüsamettin avatarı
    Hüsamettin

    Masukiye armudu fidesi ismine doğru mavi sertifikalı ariyorum, ve İhsaniye elması arıyorum, syglr.

Görüşünüzü Yazın