Tanımı
Sık dallıdır. 5 metreye kadar büyüyebilir. Dallar dikenlidir. Çiçekler yapraklardan önce çıkar ve krem beyaz renklidir. Meyveler mavi renklidir. Kabuğu koyu renklidir. Yapraklar oval ve kenarları testere dişlidir. Krem beyazı beş taç yaprak görülür. Çiçekler erseliktir. Meyveler sonbaharda olgunlaşır. -29 dereceye kadar dayanıklıdır.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çalılık ve orman sınırlarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mart ve nisan ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde güvem, kuş eriği, çakal eriği, ayı eriği, dağ eriği, domuz eriği, kum eriği ve yaban eriği adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince erik anlamına gelir. Doğrudan erik meyvesini tanımlayan bir kelimedir. Tür adı Latince dikenli anlamına gelir. Türün dallarında görülen dikenli yapılara işaret eder.
Türk Uygarlığındaki yeri
Gögem (گوگم) kelimesi gök kelimesi ile bağıntılı gözükmektedir, bitkinin meyveleri de gök mavisi rengindedir. Hacı Paşa’ya göre gögem, göğüs ağrısı için zararlıdır ve sancılara neden olur. Envâ-ı Emrâz’da ise yüz lekelerini gidermek için uygulanması tavsiye edilmiştir.
Prunus spinosa günümüzde güvem olarak bilinmektedir, Anadolu’nun birçok bölgesinde de küçük farklarla bu ad altında bilinir, ancak bunun bizim gögem ile aynı bitki olduğundan emin değiliz. Çünkü metinlerimizde gögeme dair, yukarıya aldıklarımız dışında hiçbir detay yoktur, bu kelime ve hatta bu takson kaynaklarımızın hiçbirinde de geçmez. Bu durumda, gögemin mezkûr etkileri ilk defa kaynaklarımız tarafından tespit edilmiş ve/veya metne dökülmüş olabilir. Halîmî, Farsça âlûçe kelimesinin Türkçe karşılığını “karasak gögem yemişüdür” ve “uvacuk saruca erük, tag erügi” olarak vermiştir. Lügat-ı Halîmî’de ise “âlûçe, uvacuk saruca erük, tıb kitâblarında böyle tashîh olunmışdur, eğerçi ba’zı erbâb-ı lugat gügemdür diye nakl eyledi” cümlesi ile meyvenin renginin sarı olduğu tekrarlanmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.345.
Tarihi
Plinius 23-68: Yabani erik meyvesi ve kabuğu üçte biri kalana kadar şarapta kaynatılırsa bağırsak gevşekliği ve mide sancısını durdurur.
Gıda
Meyvelerinden pekmez yapılır. Meyveleri çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Kurutulmuş meyvelerinden ve yapraklarından çay elde edilir.
Tıp
Taze meyveleri güçlü bir büzücüdür. Çiçekleri ishal tedavisinde kullanılır. Aşırı tüketimi solunum yetmezliği ve ölüme neden olabilir. İshal giderici, spazm çözücü, müshil, büzücü, temizleyici, terlemeyi arttırıcı, idrar söktürücü ve ateş düşürücüdür. Çiçekler demlenerek ishal (özellikle çocuklar için), mesane ve böbrek bozuklukları, mide zayıflığı tedavisinde kullanılır. Kabuk tanen bakımından zengindir. Mürekkep yapmak için kullanılır. Olgunlaşmamış meyveler yüz maskesi yapımından kullanılır. Meyveleri kansızlık ve diyabet tedavisinde kullanılır. Kalp hastalıkları, egzama, astım, bronşit vakalarında başvurulur.
Bilgi
Çekirdeklerinden tespih yapılır. Yapraklarından yeşil bir boya elde edilir. Meyvelerden koyu gri ve yeşil boya elde edilir. Kabuğu bir alkalide kaynatılarak sarı boya elde edilir.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın