Türk Uygarlığındaki yeri
Erük (ارك), bitkinin Türkçe adıdır. Kâşgarlı Mahmud, erük kelimesinin genel bir isim (Prunus cinsi için) olduğunu, bu maddede ele aldığımız bitkinin kara erük olarak bilindiğini kaydetmiştir. Ayrıca Arapça karşılığı olan iccâs (اجاص) ve Farsça karşılığı olan âlû (الو) da kullanılmıştır. Halîmî, âlû, erük ve iccâsı aynı bitki olduğunu belirtmiştir. Sabuncuoğlu’na göre de âlû ve erük aynı bitkidir.
Hûzâye, âdet söktürücü olduğunu; İbn Varrâk, iştah azaltıcı ve müshil etkisinin bulunduğunu; Dioscorides, kurusunun mide ve bağırsaklara faydalı olduğunu, diş eti ve bademcik şikâyetlerinde kullanıldığını, ağacın sakızının yara iyileştirici ve taş düşürücü olduğunu, çocuklardaki cilt rahatsızlıkları için kullanıldığını; Râzî, serinletici, müshil ve susuzluk giderici olduğunu belirtmiştir.
Erük Anadolu’da, menenjit, sarılık, kurdeşen, göz ağrısı, zatülcenp, baş ağrısı, boğaz rahatsızlıkları, kalp hastalıkları, sıtma, cilt hastalıkları, melankoli, epilepsi, dil rahatsızlıkları, mide hastalıkları ve diş rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmış, susuzluk giderici, tok tutucu, öksürük giderici, âdet söktürücü ve taş düşürücü olarak faydalanılmıştır. Yaşlılara tüketmeleri önerilen erük, hoşaf yapımında da kullanılmıştır.
Âdem’in cennetten çıkarken Allah’ın yanına verdiği bitkilerden biri olduğuna inanılmış, rüyada erik görmek kazanç ve misafire yorulmuş, ayrıca hastaların şifa bulacağı kaydedilmiş, bunun yanı sıra fal bakmak için de başvurulmuştur.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.319-320.
Tarihi
Erik meşhurdur. Meyvesi yenilir ancak mideye zararlıdır ve müshil etkilidir. Ancak Şam eriği kurutulup yenirse mideye iyi gelir ve ishali keser. Şarapla kaynatılan yaprakları gargara yapılırsa küçük dil, diş etleri ve bademcikten gelen akıntıları kontrol eder. Ağacın sakızı şarapla içildiğinde mesane taşlarını kırar. Sirke ile uygulandığında çocuklarda liken benzeri döküntüleri tedavi eder. DI 1-121.
Erik çok sayıda varyeteye sahiptir. Alacalı, siyah, beyaz ya da arpa hasadında olgunlaştığı için arpa eriği olarak bilinen erik gibi. Şam’dan getirilen eriğin tohumu normalden daha büyük ve etli kısmı azdır. Bu erik asla yeteri kadar kurumaz, çünkü anavatanının güneşine ihtiyaç duyar. PL 15-12.
Yaprakları şarapta kaynatılıp ara sıra ağız çalkanırsa bademcik, küçük dil ve diş etleri için faydalıdır. Meyvesi bağırsakları rahatlatır. Kısa süreli olsa da mide için zararlıdır. PL 23-66.
Tanımı
12 metre büyüyebilir. Sürgünler tüysüz ya da tüylü olabilir. Yapraklar eliptik ya da dikdörtgensi, 10 cm. uzunluğunda ve 6 cm. genişliğindedir. Yaprak sapı 20 mm uzunluğundadır. Çiçekler beyaz renkli, 2 çiçekli kümeler halindedir ve yapraklarla birlikte çıkarlar. Çiçek sapı 20 mm uzunluğundadır. Meyve 8 cm uzunluğunda, yeşilimsi, sarı, kırmızı, menekşe ya da koyu mavi renklidir. Meyve tatlıdır.
Gözlem bilgileri
Türün anavatanı kesin olarak bilinmemektedir ancak Asya orijinli olduğu tahmin edilmektedir. [Harita, Sinonimler] Ormanlık alanlarda, bahçe ve yol kenarında görülür. Gölcük ilçesinde gözlemlenmiştir. Şubat ve nisan ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde erik adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince erik anlamına gelir. Doğrudan erik meyvesini tanımlayan bir kelimedir. Tür adı Latince ıslah edilmiş anlamına gelir. Türün erken dönemden beridir bahçelerde yetiştirilmesine işaret eder.
Gıda
Meyvesi çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
Kuru erik olarak bilinen kurutulmuş meyvesi, güvenli ve etkili bir müshildir ve ayrıca mide ağrısı geçiricidir. Kabuk bazen ateş düşürücü olarak kullanılır.
Dikkat
Bu bitki hidrojen siyanür içerir ve acı tohum ya da meyveleri yenmemelidir. Küçük miktarlarda hidrojen siyanürün solunumu uyardığı ve sindirimi iyileştirdiği kaydedilmiştir, ayrıca kanser tedavisinde de yararlı olduğu iddia edilmektedir. Ancak, aşırı dozda alınırsa, solunum yetmezliğine ve hatta ölüme neden olabilir.
Bilgi
Yapraklarından yeşil, meyvelerinden gri, kabuğundan sarı boya elde edilir. Tohumları öğütülerek yüz maskesi olarak kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın