Potentilla reptans (Reşatınotu)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Beşparmak (بشبرمق) bitkinin Türkçe adıdır. Bitkinin Antik Yunancada beş yaprak anlamına gelen pentephullon (πεντέφυλλον) olan adından tercüme edilmiştir. Yaprak kelimesinin neden parmak olarak tercüme edildiği açık değildir. Dahası Farsçada Vitex agnus-castus bitkisi için kullanılan ve beş parmak anlamına gelen bencenküşt (بنجنكشت) bitkisi ile bu bitkinin karıştırılmış olması da muhtemeldir. Bunu doğrular biçimde, Akşemseddin “becenkeşt ki beş parmak didikleri otdur” demiştir. İki bitki görünüm olarak oldukça farklıdır.

İki bitki arasındaki tek ortak nokta, yapraklarının beş yaprakçığa bölünmüş olmasıdır. Bitki için ayrıca Antik Yunancadaki karşılığının Arapça transkripsiyonu olan bentâfilun (بنطافلن) adı da kullanılmıştır. Halîmî, bentâfilûn ve biş barmağın aynı bitki olduğunu, halk arasında topalak benzeri kökleri olan peygamber çiçeğinin de biş barmak adı ile bilindiğini ancak ikisinin farklı bitkiler olduğunu vurgulamıştır.

Dioscorides, diş ağrısı, cilt hastalıkları, ateş, epilepsi, sarılık, guatr, ödem, karaciğer ve akciğer şikâyetleri, anevrizma, dizanteri, eklem iltihabı, siyatik, ağız yarası ve boğaz ağrısı vakalarında kullanıldığını, panzehir, yara iyileştirici, kanama durdurucu ve müshil olarak başvurulduğunu yazmıştır. Yanında bitkiyi taşıyanın acıdan etkilenmeyeceğine ve güneşin doğma vaktinde toplandığında korku ve büyülerden koruyacağına inanılmıştır.

Bitki Anadolu’da diş ağrısı, siyatik, sıraca, hemoroit, uyuz, akciğer ve karaciğer ağrısı, zehirli bitki yeme ve sarılık vakalarında kullanılmış, iltihap giderici ve ihtilamı engelleyici olarak faydalanılmıştır.

Tarihi

Yaprakları naneye benzer ve beş yaprakçığa bölünmüştür. Çiçek soluk beyaz renklidir. Nemli yerlerde yetişir. Kökü kırmızımsı olup çok faydalıdır. Kökü kaynatılarak ağızda tutulursa diş ağrısını giderir ve ağızdaki kokuşmuş sıvıları yok eder. Gargara yapılırsa ses kısıklığına iyi gelir. İçilirse ishal, dizanteri, eklem ve kalça rahatsızlığı olanlara yararlıdır. Öğütülüp sirke ile kaynatıldıktan sonra uygulanırsa uyuz ve zonayı kontrol eder. Şişlikler, sertleşmeler, kabarmalar, damar genişlemesi, apse ve yılancığı dağıtır. Kökünün suyu karaciğer ile akciğer rahatsızlıklarının yanı sıra ölümcül zehirlere de iyi gelir. Yapraklar hidromel ya da seyreltilmiş şarap ve biberle içilirse ateş nöbetlerine faydalıdır. 30 yaprak 30 gün boyunca içilirse epilepsiyi iyileştirir. Yaprakların suyu birkaç gün içilirse sarılığı tedavi eder. Kefaret, ayin ve arınma için kullanılır. DI 4-42.

Tanımı

80 cm büyüyebilir. Gövdenin üst bölümü yoğun dallı ve tüylüdür, birtakım salgılı tüyler görülür. Alt yapraklar uzun saplıdır, gövde yaprakları almaşlı dizilişli ve kısa saplıdır. Bütün yapraklar elsi, 6, 7 ve bazen de 9 yaprakçığa ayrılmıştır. En üstte olanlar üç yaprakçığa ayrılmıştır. Yeşil ya da sarımsı yeşil yapraklar 15 cm uzayabilir, merkez yaprakçık 8 cm uzunluğundadır. Yaprakçıklar şeritsi mızraksı, tüylü ve kenarları tırtıklıdır. Çiçek kurulu birkaç çiçekten oluşur, açık ya da soluk sarı renklidirler. Her çiçeğin beş lobu, beş geniş ve sığ çentikli taç yaprağı, 30 erciği, birçok dişi organı ve ayrı bir ginokiyumu vardır. Meyve soluk kahverengi kapçık şeklindedir. Çiçekler erseliktir. Bitki antikçağda evlerin kutsanması için kullanılıyordu.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çayırlar ve nemli bölgelerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde reşatınotu ve parmakotu adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince güçlü anlamına gelir. Cinsin bazı türlerinin güçlü tıbbi özelliklerine atıfta bulunur. Tür adı Latince sürünücü anlamına gelir. Türün sürünücü yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Quinquefolium majus repens”tir.

Gıda

Genç yaprakları tüketilebilir ya da salatalara eklenebilir.

Tıp

Gerek kökleri gerekse kendisi ateş düşürücü olarak kullanılır. Kökünden kaynatılarak hazırlanan öz diş ağrısına iyi gelir. İshal tedavisinde kullanılır. Spazm çözücü, büzücü, ateş düşürücü, diş ağrısı giderici ve yangı önleyicidir. Kurutularak boğaz ağrısı için gargara olarak kullanılır. Güçlü bir büzücü olarak, ishal ve diğer bağırsak sorunlarıyla bağlantılı rahatsızlıkları hafifletebilir, kan damarlarını sıkıştırır ve kasların kasılmasına neden olur. Ateş için çok etkili çaredir, ateşi düşürerek bağışıklık sisteminin bakteri veya virüsü ortadan kaldırmasını sağlayabilir. Diş ağrılarında otun analjezik etkisi ağrıyı giderir. Aynı zamanda, bitkinin bazı antibakteriyel etkileri olduğu için, ağızda veya diş eti iltihabında bakteriyel enfeksiyonları önlemenin etkili bir yoludur. Bu bitkinin iltihap giderici özellikleri aynı zamanda sinir ağrısına ve artrit sorunlarına etkilidir. Yara ve yanmalara karşı bitkiden elde merhem iyileşme sürecini hızlandırabilir.